Σεβαστοί πατέρες
Κύριοι διευθυντές των Σχολείων της Δεσκάτης
Αγαπητοί συνάδελφοι
Αγαπητά μας παιδιά
Τιμούμε και φέτος με τον κοινό εκκλησιασμό τους Τρεις Αγίους Ιεράρχες, τον Βασίλειο τον Μέγα, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, που αποτελούν τους αυθεντικούς Προστάτες της Παιδείας και των γραμμάτων. Αυτός ο χαρακτηρισμός τούς δόθηκε επάξια ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, τον 11ο αιώνα. Η πατρίδα μας, επισήμως, από το 1842, ταύτισε την 30η Ιανουαρίου, την ημέρα του κοινού εορτασμού των Τριών Ιεραρχών από την Εκκλησία μας, με τη γιορτή της Παιδείας και των γραμμάτων. Πραγματικά, έφτασαν σε τέτοια ύψη πνευματικής καλλιέργειας και σφαιρικής μόρφωσης, ώστε ακόμη και σήμερα σπάνια να συναντήσουμε ισάξιους επιστήμονες που συνδυάζουν, δηλαδή, γνώση, ήθος και κοινωνική δράση. Γιατί οι τρεις προστάτες μας δεν έμειναν απομονωμένοι στα σπουδαστήρια. Αφού ασκήθηκαν σκληρά στην έρημο, έσκυψαν με ενδιαφέρον στα προβλήματα της κοινωνίας και με τη Χάρη του Θεού έδιναν λύσεις.
Βέβαια, και οι τρεις αντιμετώπισαν ποικίλους πειρασμούς. Ως φοιτητές στην κοσμική και ειδωλολατρική Αθήνα του 4ου αιώνα μ.Χ., ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος, δεν παρεξέκλιναν ούτε στιγμή από τους κανόνες της ζωής της Εκκλησίας. Κάνοντας παρέα με τους λιγοστούς Χριστιανούς της πόλης κατάφεραν να μείνουν ακέραιοι. Παρόμοια ήταν η συμπεριφορά του Ιωάννου του Χρυσοστόμου στην Αντιόχεια της Συρίας, την πολύβουη πόλη των 500.000 και πλέον κατοίκων. Αν και σπούδαζε σε περιβάλλον που ευνοούσε τις απολαύσεις, αυτός παρέμεινε ακλόνητος στις Χριστιανικές του αρχές. Έτσι και οι τρεις, δοκιμασμένοι στο καμίνι των πειρασμών και εφοδιασμένοι με τη Χάρη του Θεού, μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρες γι’ αυτούς κοινωνικές εντάσεις. Όπως ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός χάριζε πλούσια την ειρήνη, μετέδιδαν κι αυτοί την εσωτερική τους γαλήνη, επούλωναν τις κοινωνικές πληγές και έτρεφαν το λαό με πλούσιο Λόγο Θεού.
Για να στηρίξουμε τα παραπάνω, θα προσφύγουμε αρχικά σε ένα περιστατικό από τη μαρτυρική ζωή του Ιερού Χρυσοστόμου. Βρισκόμαστε στο 387 μ.Χ., στην Αντιόχεια, και αυτοκράτορας του Βυζαντίου είναι ο Μέγας Θεοδόσιος. Ο Ιωάννης είναι ακόμη ένας απλός ιερέας, αλλά με πλούσιο φιλανθρωπικό έργο: 3.000 φτωχούς τρέφει καθημερινά. Τη χρονιά, όμως αυτή, το 387, ο αυτοκράτορας επιβάλλει βαρύτατους φόρους στους κατοίκους της Αντιόχειας και αυτοί εξεγείρονται. Χιλιάδες βγαίνουν στους δρόμους και προβαίνουν σε τεράστιες καταστροφές. Η κατάσταση θύμιζε επανάσταση με τους ανέργους να πρωτοστατούν. Ωστόσο, αυτοκρατορικός στρατός καταφθάνει στην Αντιόχεια και προβαίνει σε μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις και ανακρίσεις. Μάλιστα, οι ανακρίσεις γίνονταν τότε με βασανιστήρια. Οι πλουσιότεροι, έντρομοι από τις εξελίξεις, φεύγουν από την πόλη, ενώ ο λαός καταφεύγει στους ναούς ζητώντας τη Θεία προστασία.
Αυτήν ακριβώς τη στιγμή της απόγνωσης, δρα ο ιερέας Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Δίνει κουράγιο στους Αντιοχείς με τις ομιλίες του προτρέποντάς τους να μη χάσουν την ελπίδα τους στον Θεό. «Στον επουράνιο βασιλιά να καταφύγουμε Εκείνον να καλέσουμε σε βοήθεια αν δεν απολαύσουμε την αγάπη του Θεού, καμιά παρηγοριά δεν θα βρούμε γι’ αυτά που έχουν γίνει», τους λέει. Και πώς θα αποκτηθεί αυτή η αγάπη του Θεού; Με τη μετάνοια και την προσευχή.
Πάντως, δεν περιορίσθηκε στη λεκτική, από τον άμβωνα, παρηγορία, αλλά προχώρησε – απ’ ό,τι φαίνεται μέσα από τις ομιλίες του – στην εκπόνηση ολόκληρου επιτελικού σχεδίου με ποικίλες φάσεις και δυναμικές ενέργειες για την αντιμετώπιση της τραγικής κατάστασης. Συγκεκριμένα, την επόμενη κιόλας ημέρα, ανήγγειλε στους πιστούς ότι ο επίσκοπος Αντιοχείας Φλαβιανός, παρά τα βαθιά γηρατειά του, αποφάσισε να αναχωρήσει, έπειτα από παρακίνηση του Χρυσοστόμου, για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί θα συναντούσε τον αυτοκράτορα με σκοπό να τον εξευμενίσει. Πράγματι, έτσι έγινε. Ο Θεοδόσιος παρέσχε συγγνώμη στην πόλη της Αντιόχειας και το γεγονός γιορτάστηκε με δοξολογικούς ύμνους.
Παρόμοια ήταν η δράση του Μεγάλου Βασιλείου για κοινωνική δικαιοσύνη στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Ο Άγιος αυτός προστάτης μας, που ίδρυσε μια ολόκληρη πολιτεία αγάπης με πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία και γηροκομεία, φρόντιζε καθημερινά 30.000 αναξιοπαθείς συνανθρώπους του. Δεν δίσταζε, μάλιστα, να τους υπερασπίζεται δυναμικά, όταν αυτοί αδικούνταν. Αναφέρουμε ένα σχετικό παράδειγμα. Ένας δικαστής της εποχής του ζητούσε επίμονα σε γάμο μια χήρα γυναίκα της Καισάρειας κι αυτή αρνούνταν. Η γυναίκα μπροστά στις απειλές του δικαστή εναντίον και της ίδιας της της ζωής, καταφεύγει στο Ναό και ζητά άσυλο κάτω από την Αγία Τράπεζα. Ο Βασίλειος το πληροφορείται και εγκρίνει την ενέργεια αυτή. Ο δικαστής του ζητά να την παραδώσει κι εκείνος αρνείται επίμονα. Μαίνεται και απειλεί ο δικαστής, ενώ αυτός, ο έντιμος επίσκοπος, εμμένει στην απόφασή του να δώσει άσυλο στη γυναίκα. Τότε, ο δικαστής καταφεύγει στον έπαρχο, το διοικητή της Καισάρειας, που καλεί σε απολογία τον Ιεράρχη και τον αντιμετωπίζει ως κοινό εγκληματία. Στην άρνησή του να συμμορφωθεί, διατάζει να ραβδίσουν τον Βασίλειο και τον απειλεί πως θα διατάξει βασανιστήρια. «Τι θα κατορθώσεις;», του απαντά ο Άγιος. «Απλά θα με απαλλάξεις από το σπίτι αυτό (το σώμα του), που βλέπεις πόσο με στενοχωρεί.» Την ίδια στιγμή, οργισμένο πλήθος με πέτρες, με ρόπαλα και φωνές απειλούν τη ζωή του επάρχου. Οι γυναίκες κρατούν για όπλα τις σαΐτες των αργαλειών τους. Αναγκάζεται, τότε, ο έπαρχος να γίνει «ικέτης ελεεινός, άθλιος και ταπεινωμένος» στον Βασίλειο, που κατάφερε να συγκρατήσει τον όχλο και να τον σώσει.
Ο τρίτος φωστήρας της Αγίας Τριάδος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ήταν μια ιδιαίτερα ευαίσθητη, πνευματική φύση. Για την ειρήνη του λαού του Θεού υποχώρησε με ευκολία και παραιτήθηκε από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, όταν κάποιοι τον αμφισβήτησαν. Αγαπούσε την ερημική ζωή της ησυχίας. Ωστόσο, αυτός ο πράος Ιεράρχης γινόταν μαχητής, όταν διέκρινε την αίρεση και την κοινωνική αδικία. «Η φτώχεια και ο πλούτος είναι αρρώστιες που εισήλθαν στο γένος των ανθρώπων μετά την απομάκρυνσή τους από τον Παράδεισο», μας λέει. Για να υπάρξει, συνεπώς, αληθινή ισότητα, πρέπει όλοι οι άνθρωποι, πλούσιοι και φτωχοί, να αρνηθούμε την αμαρτία που μας έδιωξε από τον Παράδεισο. Μόνο τότε οι πλούσιοι θα απαλλαγούν από την πλεονεξία και θα μοιράζουν τα αγαθά τους σε όλους τους συνανθρώπους τους και οι φτωχοί θα απαλλαγούν από το μίσος για τους πλουσίους. Με λίγα λόγια, θα έρθει η Βασιλεία του Θεού στη γη, όπως παρακαλούμε να συμβεί στην Κυριακή προσευχή, το «Πάτερ ημών» «ελθέτω η Βασιλεία Σου…»
Για την πραγμάτωση αυτού του ονείρου αγωνίστηκαν, όπως είδαμε, οι Τρεις Ιεράρχες. Ο Βασίλειος και ο Χρυσόστομος με κήρυγμα και δράση ο Γρηγόριος, ως φιλέρημος αηδών, με πύρινους λόγους και πολλή προσευχή. Στάθηκαν απέναντι στις αδικίες της εξουσίας όχι με μίσος και φανατισμό, αλλά υπερασπίζοντας το δίκαιο με παρρησία. Αναμφισβήτητα, πλήρωσαν με τη ζωή τους την ακέραιη στάση τους: ο Ιωάννης πέθανε, εξαντλημένος από την οδοιπορία, στην εξορία ο Βασίλειος μόλις 49 ετών ο Γρηγόριος, πικραμένος και απομακρυσμένος από την Κωνσταντινούπολη, την επισκοπή του. Στις καρδιές, όμως, των πιστών όλων των αιώνων παραμένουν ενθρονισμένοι ως προστάτες όχι μόνο των γραμμάτων αλλά και των αδικουμένων.
Σήμερα, που η κοινωνική αδικία θεριεύει και το αίτημα για δωρεάν Παιδεία, προσιτή σε όλους, γίνεται κραυγή στα στόματα όλων μας, ας θυμηθούμε τις αρχές τους. Τι έκαναν; Πάλεψαν για το δίκαιο, αλλά δεν εξόντωσαν τους άδικους. Μίσησαν το κακό, κι όχι τους κακούς. Η ψυχραιμία τους στις έκρυθμες καταστάσεις που συνάντησαν στη ζωή τους προερχόταν από τους ασκητικούς αγώνες για κάθαρση της ψυχής. Σ’ αυτό το πεδίο οφείλουμε κι εμείς σήμερα να στρέψουμε την προσοχή μας, αν θέλουμε να επικρατήσει και η κοινωνική ειρήνη. «Βρες την ειρήνη μέσα σου και χιλιάδες γύρω σου θα ειρηνεύσουν», προτρέπει τον καθένα μας ένας άλλος Άγιος. Αλλιώς, η όποια αλλαγή και μεταρρύθμιση και στην κοινωνία και στην Παιδεία θα παραμένει χιμαιρικό όνειρο.
Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.
Να έχουμε την ευχή των Τριών Αγίων Ιεραρχών.
Σεραφείμ Ι. Ζώτης
φιλόλογος
Δεσκάτη, 30/01/2009
