Καλησπέρα!
Ελπίζω να έχετε ηλεκτρικό ρεύμα. Μεγάλη η ταλαιπωρία από την κακοκαιρία!!! Φτάσαμε ώς το βενζινάδικο πριν από το χωριό και ...εγκλωβιστήκαμε. Δυο διευθυντές (κ. Μπανάσας και κ. Αντωνίου, του Δημοτικού) και ένας συνάδελφος ανωτέρας βαθμίδας (κ. Μπίσμπας) έσπευσαν σε βοήθεια. Τους ευχαριστούμε όλους θερμά! Τέλος καλό, όλα καλά!
Για να μην πλήξετε από το πολύ άσπρο γύρω σας. Για να μην πλήξετε από τον ατέλειωτο ύπνο, σας στέλνω τα φύλλα εργασίας. Γιώργο, μόλις τα αντιληφθείς, μοίρασέ τα στις ομάδες. Καλή δύναμη! Θα προσπαθήσουμε να ανεβούμε. Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος θα τα πούμε από κοντά.
ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1
1. Πότε καθιερώθηκε η 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γιορτής των Χριστουγέννων; Ποια η προγενέστερη ημερομηνία της γιορτής; Γιατί έγινε η αλλαγή;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Ποιες ιστορικές μαρτυρίες υπάρχουν για τη γέννηση του Χριστού;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Ποιοι λαοί αναφέρουν στις παραδόσεις τους το γεγονός της Γέννησης; Υπάρχουν λογοτεχνικές μαρτυρίες για μια αναμονή ενός Μεσσία;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Συμπεράσματα:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2
1. Ποιες παραδόσεις διασώζονται από τα βυζαντινά χρόνια για τη Γέννηση του Χριστού;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Πώς απεικονίζεται το γεγονός της Γέννησης στη βυζαντινή και γενικότερα Χριστιανική ζωγραφική;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Ποια είναι τα λείψανα της Γέννησης στη Βηθλεέμ και ποια διασώθηκαν στη βυζαντινή περίοδο;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Συμπεράσματα:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3
1. Ποια έθιμα της λαϊκής παράδοσης συνοδεύουν τη γιορτή των Χριστουγέννων;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Ποια έθιμα της τοπικής παράδοσης επιβιώνουν μέχρι σήμερα; Περιγράψτε ένα από αυτά.
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
3. Τα κάλαντα στον ελλαδικό χώρο. Ποια είναι η σημασία τους και ποιες παραλλαγές γνωρίζετε;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
4. Συμπεράσματα:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4
1. Ποιοι είναι οι πιο γνωστοί δημιουργοί των τροπαρίων της Γέννησης;
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
2. Ποιο είναι το περιεχόμενο και ποια η γλώσσα των Ύμνων της Εκκλησίας μας για τη Γέννηση του Χριστού;
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
3. Ποιες ακολουθίες που σχετίζονται με τη Γέννηση του Χριστού γνωρίζετε;
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………
4. Συμπεράσματα:
………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………
ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 (ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ)
1. Τι γιορτάζουμε τα Χριστούγεννα;
α) Τη Γέννηση του Θεανθρώπου β) Τη γέννηση ενός απλού ανθρώπου γ) Τον Αγιο-Βασίλη
2. Τι ώρα ξεκινά ο Όρθρος των Χριστουγέννων;
α) Στις 7:30 β) Στις 5:00 γ) Στις 10:00
3. Πήγες ποτέ από την αρχή της Ακολουθίας στο Ναό;
α) Πάντοτε β) Λίγες φορές γ) Ποτέ
4. Τι σημαίνουν για σένα τα Χριστούγεννα; Συμπλήρωσε τις παρακάτω επιλογές με άριστα τον αριθμό 5, «λίγο» τον αριθμό 3 και «καθόλου» το 0.
a. Εκκλησιασμός:
b. Διασκέδαση:
c. Γιορτινό τραπέζι:
d. Οικογενειακή συγκέντρωση – φίλοι:
ΜΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΣΑΣ ΣΤΟΙΧΕΙΑ!
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΘΕΡΜΑ
Πέμπτη 10 Δεκεμβρίου 2009
Τετάρτη 9 Δεκεμβρίου 2009
ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ
Θέμα: "Ο Χριστός γεννήθηκε στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας πριν απο 2009 χρόνια. Το γεγονός αυτό μαρτυρείται ιστορικά και προφητεύτηκε και από άλλους λαούς. Γι' αυτό η γιορτή των Χριστουγέννων απέκτησε ένα παγκόσμιο χαρακτήρα. Στην πατρίδα μας, από τα βυζαντινά χρόνια, η συγκεκριμένη γιορτή τιμάται και με ύμνους (εκκλησιαστικός εορτασμός) και με διάφορα έθιμα (λαογραφία). Κι αυτά ακόμη και σήμερα. Το ζητούμενο, όμως, είναι κατά πόσο τα Χριστούγεννα μιλούν στις καρδιές των νέων ανθρώπων."
Το παραπάνω θέμα τίθεται στους μαθητές της Α΄Λυκείου του Γενικού Λυκείου Λιβαδίου.
Χωρίσαμε το τμήμα σε τρεις ομάδες των τριων ατόμων και μια ομάδα των τεσσάρων. Θα δώσουμε τα φύλλα εργασίας αύριο, 10 Δεκεμβρίου, και περιμένουμε τις ομαδικές εργασίες στο serafeimz@yahoo.gr. Οι μαθητές θα παρουσιάσουν το υλικό την τελευταία μέρα πριν από τις διακοπές των Χριστουγέννων ενώπιον όλου του Λυκείου.
Ευχόμαστε καλή δύναμη σε όλους και ιδιαίτερα σ' αυτούς που θυσιάζοντας το λίγο ελεύθερο χρόνο τους θα ασχοληθούν με αυτό το project.
Το παραπάνω θέμα τίθεται στους μαθητές της Α΄Λυκείου του Γενικού Λυκείου Λιβαδίου.
Χωρίσαμε το τμήμα σε τρεις ομάδες των τριων ατόμων και μια ομάδα των τεσσάρων. Θα δώσουμε τα φύλλα εργασίας αύριο, 10 Δεκεμβρίου, και περιμένουμε τις ομαδικές εργασίες στο serafeimz@yahoo.gr. Οι μαθητές θα παρουσιάσουν το υλικό την τελευταία μέρα πριν από τις διακοπές των Χριστουγέννων ενώπιον όλου του Λυκείου.
Ευχόμαστε καλή δύναμη σε όλους και ιδιαίτερα σ' αυτούς που θυσιάζοντας το λίγο ελεύθερο χρόνο τους θα ασχοληθούν με αυτό το project.
Σάββατο 21 Νοεμβρίου 2009
Εκοιμήθη ο Άγιος Πατριάρχης Παύλος της Σερβίας
Την Κυριακή 15 Νοεμβρίου εκοιμήθη εν Κυρίω μια οσιακή μορφή των καιρών μας: ο Άγιος Πατριάρχης Παύλος της Σερβίας. Ο χαρακτηρισμός που του αποδώσαμε δεν είναι υπερβολικός, γιατί εδράζεται στην απλότητα, την ταπεινότητα και την ηθική ακεραιότητα του χαρακτήρα του. Η νηστεία του υποδειγματική, η προσευχή του αδιάλειπτη, η τέλεση της Θείας Λειτουργίας καθημερινή. Είθε να ανδειχθεί αντάξιός του στο θρόνο της Εκκλησίας της Σερβίας.
Σάββατο 7 Νοεμβρίου 2009
ΟΧΙ στην αφαίρεση του σημείου του Τιμίου Σταυρού από τις σχολικές αίθουσες
Μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την αφαίρεση θρησκευτικών συμβόλων από τις σχολικές αίθουσες πολύς λόγος γίνεται για την αφαίρεση των εικόνων από τις σχολικές αίθουσες. Κάτι τέτοιο είναι για μας τους Ορθοδόξους Χριστιανούς απαράδεκτο, γιατί διακόπτει μια παράδοση πολλών χρόνων. Τα ιερά σύμβολα θυμίζουν το "κρυφό σχολειό", την απαρχή της ελληνικής παιδείας μέσα σε εκκλησιές, κατά την Τουρκοκρατία. Οι εικόνες θυμίζουν, ακόμη, τον προσανατολισμό της Παιδείας μας, που σύμφωνα με το ισχύον Σύνταγμα, είναι ελληνορθόδοξος. Δεν θα δεχθούμε αδιαμαρτύρητα μια απόφαση του Υπουργείου Παιδείας για απομάκρυνση των ιερών συμβόλων από τις σχολικές αίθουσες.
Παρασκευή 13 Φεβρουαρίου 2009
Ιστορικές μορφές του νομού Λαρίσης
Ιστορικές φυσιογνωμίες του ν. Λάρισας
11/10/2008
Α. Ζούκας
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ
Άγ. Νικόλαος ο Νέος
Καταγόταν από τα μέρη της Ανατολής από ευγενείς και ευσεβείς γονείς. Από μικρή ηλικία παρακολουθούσε συζητήσεις και συναναστρεφόταν μεγάλους. Διακρίθηκε στο στρατό για την ανδρεία του και την ευτολμία του. Τιμήθηκε με το αξίωμα του Δούκα από το βασιλιά, ο οποίος του παραχώρησε μία επαρχία και στρατιωτική δύναμη. Βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη με τους υπηκόους του και κατόπιν στη Λάρισα για να καταπνίξει επαναστατικά κινήματα. Όταν αποφάσισε να ασκητέψει, κατέφυγε στο βουνό της Βουναίνης, σε τόπο ψυχοσωτήριο, όπου συνάντησε και άλλους ασκητές, γνώρισε την άσκηση, με νηστεία, προσευχή και αγρυπνία και έγινε μοναχός. Αρνούμενος να εγκαταλείψει το δρόμο του Θεού, έζησε το μίσος και τις ραδιουργίες των βαρβάρων Αράβων, που είχαν κατακλύσει την ευρύτερη περιοχή. Ο ?γ. Νικόλαος, ο οποίος μαρτύρησε κατά το Συναξάρι του, στο όρος της Βουναίνης επί Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού, έγινε γνωστός για τα θαύματά του και του αποδίδονται ιδιαίτερες τιμές μέχρι και τις μέρες μας.
Αλεξούλη Καλυψώ (1903-1995)
Γεννήθηκε και πέθανε στην Αγιά της Λάρισας. Γόνος του Κλεάνθη Αλεξούλη και της Αριστέας Καραβίδα. Τελείωσε το ελληνικό σχολείο στην Αγιά και με ενθάρρυνση του πατέρα της συνέχισε της σπουδές της στο Αρσάκειο της Λάρισας, παίρνοντας το πτυχίο της δασκάλας. Πρωτοδιορίστηκε σε ηλικία 19 χρόνων στους Νερόμυλους της Αγιάς και έπειτα στη γενέτειρά της. Αφιέρωσε τη ζωή της στον αγώνα κατά του σκοταδισμού, της αμάθειας, υπέρ του διαφωτισμού και της καθιέρωσης της δημοτικής γλώσσας δίπλα στους Τριανταφυλλίδη, Γληνό και Δελμούζο. Η δημοκρατία, η αλλαγή του κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού συστήματος, ήταν μερικοί από τους στόχους που καθιέρωσαν την πορεία και τη σταδιοδρομία της. Πάλεψε για την αλήθεια, αγωνίστηκε για το λαϊκό συμφέρον, διώχθηκε και προπηλακίστηκε από τους εγκάθετους εκείνης της εποχής. Το πλούσιο περιβάλλον, στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε, δεν την εμπόδισε να δίνει μάχες για το δίκιο και την ελευθερία. Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική καταστροφή, Οκτωβριανή επανάσταση, Εμφύλιος, την έβρισκαν πάντα στην πρώτη γραμμή. Η οικία Αλεξούλη αποτελεί σήμερα κληροδότημα στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Αντύπας Μαρίνος (1872-1907)
«Στους κάμπους ο Αντύπας τρέχει
βάζει φωτιές, καρδιές φλογίζει:
Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει,
η γλώσσα κόκκαλα τσακίζει.»
Κώστας Βίρβος
Γεννήθηκε στη Φερεντινάτα της Κεφαλλονιάς, όπου και τελείωσε το γυμνάσιο. Συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή Αθηνών, από την οποία δεν αποφοίτησε. Η ζωή του εξελίχθηκε σ? ένα συνεχή αγώνα. Γυρίζοντας παντού, ξεσήκωνε τους αγρότες και μιλούσε για την ανάγκη απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών. Οι ανθρωπιστικές του και σοσιαλιστικές του ιδέες έστρεψαν το ενδιαφέρον του στους κοινωνικούς αγώνες. Υπήρξε πρωτοπόρος του Αγροτικού Ζητήματος. Δεν ήταν αγρότης, ούτε Θεσσαλός, αλλά γόνος μικροαστικής οικογένειας και διακρινόταν από επαναστατικό πνεύμα και αγωνιστική ιδιοσυγκρασία. Ήρθε στη Θεσσαλία το 1906 και εγκαταστάθηκε στο αγρόκτημα του θείου του Γ. Σκιαδαρέση στον Πυργετό της Λάρισας και πρωτοστάτησε στις κινητοποιήσεις των θεσσαλών αγροτών. Οι αγώνες του, που έγιναν γνωστοί σε ολόκληρο το θεσσαλικό κάμπο, ενόχλησαν και θορύβησαν τους τσιφλικάδες, οι οποίοι μαζί με τους βοηθούς τους αποφάσισαν να σταματήσουν την πορεία του και τους αγώνες του. Πυροβολήθηκε πισώπλατα στις 8 Μαρτίου 1907. (Υπάρχει μία ασάφεια, αναφέρεται και η ημερομηνία βράδυ Πέμπτης 9 προς 10 Μάρτη 1907). Η δολοφονία του συντάραξε τους θεσσαλούς κολίγους. Οι λόγοι του και οι ιδέες του όμως πρόλαβαν και ρίζωσαν στις καρδιές των αγροτών και αποτέλεσαν το λίπασμα για την καλλιέργεια της αγροτικής ιδέας, με μεγαλύτερη απόδειξη την εξέγερση του Κιλελέρ. Η μνήμη του πρωτομάστορα της αγροτικής εξέγερσης τιμάται κάθε χρόνο στον Πυργετό με εκδηλώσεις από τις τοπικές αρχές, ενώ ανδριάντας του δεσπόζει στο κέντρο του χωριού.
Αξενίδης Θεόδωρος (1909-1953)
Πρωτοπόρος της ιστορικής έρευνας στο θεσσαλικό χώρο στα τέλη του α΄ μισού του 20ού αιώνα. Επίσης ξεχωριστός άνθρωπος και προικισμένος δάσκαλος. Γεννήθηκε στον Τύρναβο. Υπήρξε άξιος συνεχιστής της παράδοσης και του έργου των μεγάλων Τυρναβιτών Ιωάννη Πέζαρου και Αχιλλέα Τζάρτζανου. Το 1914 και ενώ παρακολουθούσε ως ακροατής τα μαθήματα της πρώτης τάξης του Δημοτικού σχολείου, γράφτηκε ως κανονικός μαθητής και ξεπέρασε σε επιδόσεις τους κανονικούς μαθητές της τάξης. Με τις ίδιες επιτυχίες τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο Τυρνάβου και το Γυμνάσιο της Λάρισας και σε ηλικία 20 χρόνων ήταν πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Ερεύνησε την ιστορία της Λάρισας, της Θεσσαλίας και γενικότερα τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Διορίστηκε στο Αρσάκειο της Λάρισας, στη συνέχεια στην Παιδαγωγική Ακαδημία και στο Γυμνάσιο της πόλης. Το 1945 μετατέθηκε στο Πρότυπο Γυμνάσιο της Αθήνας, στο οποίο υπηρέτησε μέχρι το τέλος της εκπαιδευτικής του δραστηριότητας. Στην εργασία του «Η διδασκαλία της Ιστορίας στα Γυμνάσια», εξέφραζε τα δύο μεγάλα πάθη του, την παιδαγωγία και την ιστορία. Μέρος της πνευματικής προσφοράς του είναι τα παρακάτω μελετήματα: «Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός», «Οι αρχαίοι θεσσαλικοί αγώνες και η πολιτιστική των σημασία», «Η Πελασγίς Λάρισα και η αρχαία Θεσσαλία», «Η Μακεδονική ηγεμονία και η θέσις της Λαρίσης εν αυτή», «Ανέκδοτοι επιγραφαί εκ της αρχαίας Θεσσαλίας», «Μια νέα θεσσαλική επιγραφή εκ Λαρίσης», «Επιτύμβιοι επιγραφαί εκ της Αρχαίας Θεσσαλίας».
............ Αρσένιος Β΄, Αρχιεπίσκοπος Ελασσόνος (16ος-17ος)
Ιεράρχης, λόγιος, συνοδός του πατριάρχη της Κων/πόλεως Ιερεμία Β΄ του Τρανού στη Ρωσία για την ανακήρυξη της Εκκλησίας της Ρωσίας σε Πατριαρχείο (1589). Στο έργο του «Κόποι και διατριβή του ταπεινού αρχιεπισκόπου Αρσενίου», περιγράφει το ταξίδι του. Στα επόμενα χρόνια παρέμεινε στη Μόσχα και το 1616 εκλέχτηκε αρχιεπίσκοπος Σουγδάλης. Η «Αδελφότης», μια γραμματική της σλαβονικής, συγκαταλέγεται στο συγγραφικό του έργο. Πέθανε το 1625.
Αστεριάδης Αγήνωρας (1898-1977)
Γεννήθηκε στη Λάρισα και πέθανε στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Νικόλαο Λύτρα. Δίδαξε ζωγραφική σε διάφορες επαγγελματικές σχολές και γυμνάσια. Συμμετείχε στις δύο καλλιτεχνικές ομάδες που ιδρύθηκαν στην Αθήνα, την «Τέχνη» (1930) και την «Στάθμη» (1950). Μοιραζόταν τις ανησυχίες του με όλους τους καλλιτέχνες του μεσοπολέμου, που προσπαθούσαν να δώσουν μια συγκεκριμένη ταυτότητα στη νεοελληνική τέχνη, συλλέγοντας στοιχεία από τη βυζαντινή τέχνη, τη λαϊκή παράδοση και τις σύγχρονες τάσεις. Στην αρχή της δημιουργίας του επηρεάστηκε από τα εξπρεσιονιστικά πρότυπα. Στα χρόνια της γόνιμης περιόδου της δημιουργίας του ασχολήθηκε με τη σύγχρονη ζωγραφική απόδοση επιδράσεων από τη λαϊκή τέχνη και το βυζαντινό ύφος. Μελέτησε την ελληνική λαϊκή αρχιτεκτονική, η οποία και τον επηρέασε στο ζωγραφικό του έργο. Οι επιδράσεις αυτές είναι εμφανείς στο λεύκωμα το «Αρχοντικό του Σβαρτς στα Αμπελάκια» (1928), καθώς και στις τοιχογραφίες που αντέγραψε από το ?γιο Όρος (1948). Εξέθεσε τα έργα του σε πανελλήνιες εκθέσεις (10 ατομικές στην Αθήνα) και σε εκθέσεις στο εξωτερικό. Η Διεθνής Έκθεση Παρισιού τον τίμησε με βραβείο, καθώς και η Έκθεση βιβλίου Αθηνών (1939). Στη Λάρισα αγιογράφησε τους ναούς της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και του Αγ. Βησσαρίωνος, όπου μπορεί κανείς να δει ένα ύψιστο και ολοκληρωμένο δείγμα του καλλιτεχνικού του έργου.
Βηλαράς Ιωάννης (1771-1823)
Ακτινοβολούσα προσωπικότητα στο χώρο της εκκλησίας, της διανόησης και των κοινωνικών συναναστροφών. Ηπειρώτης γιατρός και ποιητής, που γεννήθηκε στα Γιάννενα από πατέρα επίσης γιατρό. Σπούδασε στην Ιταλία και αναμείχθηκε σε επαναστατικούς κύκλους. Μέλος της αυλής του Βελή Πασά, που τον ακολουθούσε σε διάφορα μέρη του εξωτερικού και της Ελλάδας, έφτασε στη Λάρισα 10 χρόνια πριν την έκρηξη της επανάστασης. Ερχόμενος από την Πελοπόννησο το 1812, συνάντησε ανθρώπους με υπόβαθρο και εγκύκλιες σπουδές σε Αμπελάκια, Τσαριτσάνη, Τύρναβο. Παρέμεινε στη Λάρισα 3 χρόνια (1812-1815) και έφτιαξε τον κύκλο του. Καθώς ήταν υπέρμαχος της λαϊκής γλώσσας, πίστευε ότι η δημοτική γλώσσα είναι εθνική υπόθεση. Τα ποιήματά του ήταν λυρικά, σατυρικά και μύθοι. Μετέφρασε τον Κρίτωνα του Πλάτωνος και μέρος του Β΄ βιβλίου του Θουκυδίδη, καθώς και την Βατραχομυομαχία.
Γκαρμπολάς Κ. Σοφοκλής (1833-1911)
Λόγιος, καταγόμενος από την Κρανιά Ολύμπου. Ιδρυτής της πρώτης ελληνικής εφημερίδας «Ερμής» στην Θεσσαλονίκη. Προσέφερε μεγάλες εθνικές υπηρεσίες και όλη την περιουσία του στη Μακεδονία.
Γοβδελάς Δημήτριος (1780-1831)
Γεννήθηκε στη Ραψάνη της Θεσσαλίας. Συναντάται και ως Δημήτριος Παναγιώτου ή Παναγιωτάδου Γοβδελάς ή Γοβδελάας. Έδρασε στην προεπαναστατική περίοδο και ήταν ένας από τους σημαντικότερους λόγιους της Διασποράς. Ήταν άριστος γνώστης πολλών ξένων γλωσσών και επιτυχημένος διδάσκαλος. Ανήκε στους ανθρώπους που ενδιαφερόταν για τον τόπο του και το έδειχνε με πράξεις. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία της Πέστης της Ουγγαρίας, στην οποία ανακηρύχθηκε πρώτος διδάσκαλος του Γένους στα φιλοσοφικά μαθήματα. Με σκοπό να πλουτίσει τις γνώσεις του, ταξίδεψε στο Παρίσι. Δίδαξε στην Ηγεμονική Ακαδημία του Ιασίου με το αξίωμα του Διευθυντή. Τα χρόνια της επανάστασης τον βρήκαν στην Πολωνία. Η περιουσία του και πολλά από τα χειρόγραφά του καταστράφηκαν από τα γεγονότα του 1821 και πέθανε το 1831 σε κατάσταση μεγάλης φτώχειας. Μεγάλη ήταν η προσφορά του σε συγγραφικό και μεταφραστικό επίπεδο. ΄Εγραψε έργα ιαμβικά και ηρωοελεγεία. Το 1822 εξέδωσε την «Ιστορία του Αλέξανδρου του Μεγάλου». Μετέφρασε τις «Περιπέτειες του Τηλεμάχου του Φενελόν» (1801-1803) και εξέδωσε και τον «Εξοστρακισμό του Χριστόδουλου του Ακαρνάνος».
Γυφτοδήμος Κώστας ή Καραγιώργης
Ηγέτης της θεσσαλικής Αντίστασης, επικεφαλής του Στρατηγείου Θεσσαλίας του ΕΛΑΣ, πέρασε στην ιστορία με το ψευδώνυμο «Καραγιώργης». Βρέθηκε στη Λάρισα απεσταλμένος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στα τέλη του 1942. Συγκρότησε πανθεσσαλικές και νομαρχιακές αντιστασιακές οργανώσεις, στις οποίες συμμετείχαν εκπρόσωποι από διάφορες πολιτικές παρατάξεις. Κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για την στρατικοποίηση των ανταρτών και μια από τις πρώτες εντολές του ήταν να μην εκτελούνται άτομα για προδοσία, αλλά να σχηματίζεται δικογραφία και να γίνεται παραπομπή στα στρατοδικεία του ΕΛΑΣ. Η σφραγίδα του είναι εμφανής στον θεσσαλικό ΕΑΜ, ο οποίος ξεχώριζε για την πειθαρχία του και το υψηλό ιδεολογικό του επίπεδο. Όταν ανέλαβε τρίτο μέλος της διοίκησης της Θεσσαλικής Ιης Μεραρχίας ξεχώρισε για τα στρατηγικά του καθήκοντα. Ο ίδιος αποτελούσε παράδειγμα καλής εμφάνισης και επέμενε πολύ στην καλή εμφάνιση των ανταρτών. Ευφυής, οξυδερκής, τολμηρός, δραστήριος, θαρραλέος, διέθετε χιούμορ αφοπλιστικό. Διακρινόταν για την ευρεία μόρφωση, την πνευματική του καλλιέργεια, μιλούσε με ευχέρεια τη γαλλική, γερμανική, ρώσικη και αγγλική γλώσσα και αποτελούσε μια ξεχωριστή μορφή, που αναδείχθηκε μέσα από συνταρακτικά πολεμικά και πολιτικά γεγονότα. Εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος της επαρχίας Λάρισας, την οποία αντιπροσώπευσε στο Εθνικό Συμβούλιο στους Κορυσχάδες, όπου και εκλέχτηκε στη Γραμματεία σε αναγνώριση των αγώνων του. Μετά την απελευθέρωση ανέλαβε την εφημερίδα «Ριζοσπάστης» και αναδείχτηκε ένας από τους καλύτερους αρθρογράφους και διευθυντές της.
Δάλλας Μιλτιάδης (1859-1951)
Αξιόλογη μορφή της Αγιάς. Εκτός από νομικός, πολιτικός και συμβολαιογράφος, ήταν και συγγραφέας μικρών μελετών και πολλών άρθρων του θεσσαλικού και αθηναϊκού Τύπου, ιδίως για τοπικά θέματα. Όταν συγκροτήθηκε το Ιστορικό Αρχείο Αγιάς, παραχώρησε πολλά προσωπικά και οικογενειακά του αρχεία, συμβάλλοντας έτσι στη διάσωση πολλών στοιχείων και πολύτιμων εγγράφων, που αφορούσαν το παρελθόν της Αγιάς και της ευρύτερης περιοχής.
Ιωσήφ ο Ρωγών (1776-1821)
Σημαντική και ταυτόχρονα σεμνή φυσιογνωμία της Εκκλησίας και του Έθνους, με πολύμορφη δράση εθνικού και επαναστατικού χαρακτήρα. Οι απόψεις σχετικά με τον τόπο καταγωγής του διίστανται, αφού άλλοι αναφέρουν ως ιδιαίτερη πατρίδα του την Τσαριτσάνη Θεσσαλίας και άλλοι τα Αμπελάκια. Πήρε τις πρώτες του γνώσεις στα Αμπελάκια με δάσκαλο τον ιερέα Πολυζώη και κατόπιν βρέθηκε στη Σχολή της Τσαριτσάνης. Ακολούθησε τη ζωή του κληρικού, απόφαση στην οποία τον επηρέασε ο πατέρας του Κων. Οικονόμου, Κυριάκος Οικονόμου. Σε ηλικία 18 ετών επέστρεψε στα Αμπελάκια και ασχολήθηκε με μελέτες και κηρύγματα. Παρακολούθησε μαθήματα του Γρηγόριου Κωνσταντά, έγινε διάκονος και Πρεσβύτερος. Επέστρεψε στην Τσαριτσάνη και χειροτονήθηκε εφημέριος στον ?γιο Νικόλαο. Έφτασε μέχρι και στους πιο απόμακρους οικισμούς για να συμβάλει στην ανύψωση του εθνικού φρονήματος του λαού με τα κηρύγματά του. Έλαβε μέρος στην επανάσταση που κήρυξε ο Παπα-Θύμιος Βλαχάβας, κατόρθωσε να σωθεί αλλά αναγκάστηκε να αποχωρήσει από τα καθήκοντα του εφημέριου. Αφιέρωσε τη ζωή του στη βοήθεια των Χριστιανών, θέτοντας πολλές φορές τον εαυτό του σε κίνδυνο. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στα Γιάννενα και αφού διασώθηκε, κατέφυγε στην Αρχιεπισκοπή της ?ρτας. Έγινε Αρχιμανδρίτης και διατέλεσε Πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης. Το 1818 μυήθηκε από τον Επίσκοπο Ρωγών, Μακάριο στη Φιλική Εταιρεία και το 1820 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Ρωγών. Το 1821 ήταν ο Επίσκοπος των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, οχυρώθηκε μαζί τους, υπερασπίστηκε τη νησίδα του Ανεμόμυλου και στο τέλος ανατίναξε το μύλο. Το τέλος της ζωής του ήρθε με τον απαγχονισμό του από τους Τούρκους.
Κατσίγρας Γεώργιος (1914-1998)
Μέλος της οικογένειας Κατσίγρα, που ξεκίνησε την πορεία της από τη Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας, σημαντικό εμπορικό κέντρο της Βαλκανικής. Χειρούργος, αντιστασιακός, φιλότεχνος και δωρητής έργων τέχνης. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου και αναγορεύτηκε Διδάκτορας της χειρουργικής. Στα χρόνια της Κατοχής συνελήφθη από τους Ιταλούς και φυλακίστηκε στη Λάρισα και την Αθήνα. Εγκαταστάθηκε κατόπιν μόνιμα στη Λάρισα, όπου ίδρυσε χειρουργική κλινική, η οποία από το 1987 και έπειτα στεγάζει την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Διακρινόταν για την -αδιανόητη για πολλούς- μετριοφροσύνη του, ενώ ήταν ακούραστος συνεχιστής των δραστηριοτήτων του μέχρι το τέλος της ζωής του. Διέθετε πλούσιο καλαισθητικό συναίσθημα και απέκτησε μια σπάνια συλλογή -ανυπολόγιστης αξίας- πινάκων ζωγραφικής, χαρακτικής και σχεδίων, 700 περίπου έργων Ελλήνων καλλιτεχνών, την οποία επιδαψίλευσε στη γενέτειρά του Λάρισα και αποτέλεσε το έναυσμα της δημιουργίας του πολιτιστικού φορέα «Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα», αποτελώντας βαρυσήμαντη συμβολή στην ανύψωση της εικαστικής παιδείας του τόπου. Οι πίνακες της Συλλογής καλύπτουν χρονολογικά μια μεγάλη περίοδο της νεοελληνικής ζωγραφικής και χαρακτικής, εάν λάβουμε υπόψη την ηλικία του παλιότερου ζωγράφου (1768-1834). Στην ίδια συλλογή ανήκουν προσωπικά αντικείμενα (γραφείο) του αρχαιολόγου της Τροίας και των Μυκηνών, Ερρίκου Σλήμαν. Η δωρεά του συνοδεύτηκε με 1.000 εικονογραφημένους πολυτελείς τόμους βιβλίων, με βιογραφίες Ελλήνων και ξένων ζωγράφων, σκίτσα και φωτογραφημένα έργα τους. Ο Γεώργιος Κατσίγρας θεωρείται Μεγάλο Τέκνο της πόλης της Λάρισας και αποτελεί υπόδειγμα γνήσιου πατριώτη και άξιου επιστήμονα.
Κούμας Κωνσταντίνος (1777-1836)
Γεννήθηκε στη Λάρισα και πέθανε στην Τεργέστη της Ιταλίας. Τα οστά του ανακομίστηκαν στην πατρίδα του στις 16/12/1965 και επανακηδεύτηκε στις 9/1/1966, με δημόσια δαπάνη. Παιδαγωγός, φιλόλογος, φιλόσοφος, μεταφραστής και μαθηματικός, που δέχτηκε μεγάλες τιμές από ξένους ηγέτες και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Αγωνίστηκε για τη διάδοση της ελληνικής παιδείας, γνωρίζοντας πόσο απαραίτητη ήταν για τους Έλληνες και για την επανάσταση του ?21. Η φήμη του ήταν μεγάλη σε ξένους ηγέτες και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Διακατεχόταν από διάπυρο πάθος για γνώση και αγωνίστηκε για την εισαγωγή της χημείας, της φυσικής και των φυσικών επιστημών στα σχολεία. Συνέβαλε αποφασιστικά στην εμψύχωση του ελληνικού φρονήματος και ενσάρκωσε την ιδέα της ελευθερίας με την ίδια του τη ζωή. Στον Τύρναβο, στη σχολή του Ιωάννη Πέζαρου, πήρε τις πρώτες βασικές γνώσεις. Σε ηλικία 21 ετών δίδαξε στη Λάρισα και έπειτα στην Τσαριτσάνη, στην εκκλησία της οποίας εξηγούσε το Ευαγγέλιο στη νεοελληνική γλώσσα. Συνδέθηκε φιλικά με τον Ιωσήφ Ρωγών και τον Κων/νο Οικονόμου. Το 1804 ακολούθησε τον ΄Ανθιμο Γαζή στη Βιέννη, όπου παρακολούθησε μαθήματα του πανεπιστημίου. Δίδαξε στο Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης μαθηματικά και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή φιλοσοφία, μαθηματικά και ελληνικά. Με σκοπό να οργανώσει την εκπαίδευση, επέστρεψε στην Ελλάδα το 1834 και έπειτα ξαναγύρισε στην Τεργέστη. Δίδασκε ότι «η Ελευθερία κατακτάται με το όπλο της γνώσης και με τη γνώση των αρμάτων». Υπήρξε πολυγραφότατος και ασχολήθηκε ιδιαίτερα και με τη μετάφραση έργων. Μετέφρασε τη «Χημείας Επιτομή» του Αδήτου (1808), και το έργο «Αγάθωνος» του Wieland. Εξέδωσε το τετράτομο έργο «Σύνταγμα Φιλοσοφίας», και τα «Σύνοψιν Ιστορικής χρονολογίας», «Σύνοψιν παλαιάς Γεωγραφίας», «Σύνοψιν Επιστημών», «Λεξικόν δια τους μελετητάς τα των παλαιών Ελλήνων συγγράμματα» (1826), «Ιστορία των Αβδηριτών» του Wieland (1827), «Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων, από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1831» (1832), «Ελληνικήν Γραμματικήν» (1833), «Γεωγραφία» του Βάλβι (έκδοση μετά το θάνατό του). Ανδριάντας του Κων. Κούμα φιλοτεχνήθηκε από τη Δημοτική Αρχή της Λάρισας και δόθηκε το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της πόλης ως απόδοση φόρου τιμής.
Μάνιαρης Αδαμάντιος (1789-1871)
Γόνος εύπορης οικογένειας, γεννήθηκε στα Αμπελάκια και υπήρξε μεγάλος πατριώτης και ευεργέτης. Ταξίδεψε στη Βιέννη με το σκεπτικό να σπουδάσει ιατρική αλλά στην πορεία αποφάσισε να ασχοληθεί με το εμπόριο, στο οποίο εργάστηκε με επιτυχία και δημιούργησε δική του επιχείρηση. Ταξίδεψε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, κατατάχτηκε στον Ιερό Λόχο του Αλ. Υψηλάντη και πολέμησε στη μάχη του Δραγατσανίου. Αργότερα διορίστηκε Γενικός Γραμματέας της Επαρχίας Αθηνών και εργάστηκε σε πολλές δημόσιες θέσεις. Ασχολήθηκε με θέματα Οικονομικής φύσης και αποτέλεσε παράδειγμα έντιμου και εργατικού ανθρώπου. Το 1841 διορίζεται σύμβουλος και διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας του υποκαταστήματος της Σύρου. Πήρε μέρος στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και στην Εθνική Συνέλευση για το Α΄ Ελληνικό Σύνταγμα. Δώρισε την περιουσία του για την ίδρυση Δημοτικού Σχολείου Αρρένων, Δημοτικού Θηλέων και «Ελληνικού» σχολείου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τα Αμπελάκια. Η «Μανιάρειος Σχολή» λειτουργούσε μέχρι το 1930 και στη θέση της σήμερα στεγάζεται το Δημοτικό Σχολείο. Επίσης όρισε υποτροφίες για ανώτερες σπουδές στην Αθήνα των νέων Αμπελακιωτών, θέτοντας ως όρο οι σπουδαστές να γυρίζουν στα Αμπελάκια και να προσφέρουν τις γνώσεις τους και τις υπηρεσίες τους στον τόπο τους.
Μεθόδιος Ολυμπιώτης
Ιερομόναχος και λόγιος, καταγόμενος από την Αγιά Λάρισας. Το 1758 σπούδασε στην Αθωνιάδα με δάσκαλό του τον Ευγένιο Βούλγαρη. Διατέλεσε εφημέριος της ελληνικής κοινότητας της Λειψίας (1761-1766). Διακρίθηκε για την προθυμία του «προς το καλόν» και την αγάπη του «προς το Γένος». Το όνομά του αναγραφόταν 4ο στη σειρά στον κατάλογο «των σεβασμίων και εντίμων ονομάτων» των Ελλήνων της διασποράς, τους οποίους ο Ιώσηπος Μοισιόδακας ευχαριστεί για τη βοήθεια, που του πρόσφεραν, προκειμένου να εκδώσει το πρώτο φιλοσοφικό πόνημά του. Στη συγγραφική του δραστηριότητα επέλεξε την απλή διάλεκτο με σκοπό την ευόδωση του έργου του, στο οποίο διαφαίνεται ο διδακτικός χαρακτήρας του. Μετέφρασε και εξέδωσε το έργο «Μυσταγωγικαί Κατηχήσεις του εν Αγίοις πατρός ημών Κυρίλλου» (1766).
Μητροφάνης Γρηγοράς (μέσα 17ου-μέσα 18ου αι.)
Σημαντικός λόγιος του 17ου/18ου αι. με φιλοσοφικές και εκκλησιαστικές γνώσεις. Γεννήθηκε στο Λιβάδι Ελασσόνας γύρω στο 1625-1630. Το 1685 υπηρετούσε στο Πατριαρχείο ως ιεροκήρυκας και ο τότε Πατριάρχης, εκτιμώντας τα προσόντα του, τον έστειλε έξαρχό του στη Μακεδονία. Συνελήφθη από τους Τούρκους στη Ν. Ζίχνη Σερρών ως κατάσκοπος του βασιλιά της Γερμανίας και φυλακίστηκε. Σώθηκε με θαύμα του Αγ. Δημητρίου, στον οποίο συνέθεσε μια ακολουθία. Αργότερα βρέθηκε στο Βουκουρέστι ως διορθωτής του εκεί ελληνικού τυπογραφείου. Έγραψε πολλά και ποικίλα έργα και συνέθεσε και συμπλήρωσε ακολουθίες. Πέθανε λίγο μετά το 1730 σε ηλικία 105 ετών, απογοητευμένος και πάμφτωχος.
Μπουκουβάλας Μίμης Τάσος
Σύμβολο του τοπικού εθνικού αγώνα. Έλαβε μέρος σε μια από τις πιο σημαντικές σελίδες της πολύχρονης ιστορίας της πόλης της Λάρισας και αγωνίστηκε για να ορθοποδήσει αυτή μετά από τις δύσκολες μέρες της σκλαβιάς. Επίλαρχος, διοικητής και καπετάνιος του συντάγματος του ιππικού, που συγκροτήθηκε στις 14/10/1943 στο χωριό Πύργος (Καππάς) Καρδίτσας με ιταλικά άλογα. Έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ως εκτελεστής της απόφασης για τη διάλυση της συμμορίας Κωστοπουλαίων-Αντωνόπουλων. Στη διάρκεια του αγώνα ο Μπουκουβάλας ανέλαβε επίσης τις συνδέσεις με τις οργανώσεις των χωριών και τις τηλεφωνικές επικοινωνίες της διοικήσεως με τους εφεδροελασίτες σκοπούς.
Νεομάρτυς Γεώργιος ο εκ Ραψάνης (1798-1818)
Γεννήθηκε στη Ραψάνη Λάρισας, στην οποία άσκησε το επάγγελμα του γραμματοδιδάσκαλου, ασκώντας ιδιαίτερη επιρροή στους χριστιανούς. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι η επιρροή που άσκησε και σ? έναν τούρκο μαθητή του. Γνώρισε την οργή των Τούρκων, συνελήφθη και μαρτύρησε στον Τύρναβο, το Μάρτιο του 1818.
Οικονόμου ο εξ Οικονόμων Κωνσταντίνος (1780-1857)
Διαπρεπής λόγιος, ευρυμαθής ρήτορας, εξέχουσα φυσιογνωμία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, συγγραφέας και ιεροκήρυκας. Αποτελούσε χαρακτηριστικό παράδειγμα ηθικής, σύνεσης, μόρφωσης αστείρευτης πηγής ενέργειας και γνώσης. Διέθετε την ιδιαίτερη ικανότητα να απαγγέλλει ραψωδίες του Ομήρου και να γράφει στίχους στην ομηρική γλώσσα. Το γεγονός ότι ήταν πολυμαθής και οξυδερκής με ιδιαίτερη ευφράδεια λόγου, τον βοήθησε να καταξιωθεί και να χαρακτηριστεί μεγάλη μορφή της Εκκλησίας και του ΄Εθνους. Γεννήθηκε στην Τσαριτσάνη τη χρονιά που γεννήθηκε και ο Καραϊσκάκης. ΄Hταν γιος του ιερέα Κυριάκου Οικονόμου. Ο πατέρας του και οι παππούδες του ήταν οικονόμοι, γι? αυτό και έλαβε τον τίτλο «ο εξ Οικονόμων». Στα Αμπελάκια πήρε τις βασικές γνώσεις και διδάχτηκε γαλλικά και ιερά γράμματα. Αργότερα ανέλαβε τη θέση του πατέρα του ως κληρικός και οικονόμος της Επισκοπής Ελασσόνας. Δίδαξε στην ιδιαίτερη πατρίδα του και υπήρξε ευεργέτης αυτής. Έμπρακτη απόδειξη του ενδιαφέροντός του για την πνευματική ανάταση του τόπου, ήταν η προσφορά του πατρικού του σπιτιού για διδακτήριο, καθώς επίσης και ενός σεβαστού ποσού για τη μισθοδοσία των διδασκάλων. Το 1806 φυλακίστηκε από τον Αλή Πασά ως ύποπτος και αφού ελευθερώθηκε, έφυγε για τις Σέρρες και αργότερα ταξίδεψε στη Θεσσαλονίκη. Στην Σμύρνη, διατέλεσε δάσκαλος και σχολάρχης και έπειτα από πρόσκληση του πατριάρχη Κωνσταντινούπολης πήγε στην Πόλη, όπου ονομάστηκε «καθολικός ιεροκήρυκας της Μεγάλης Εκκλησίας και πασών των ορθοδόξων του ελληνικού γένους Εκκλησιών». Ταξίδεψε στην Οδησσό, στην Πετρούπολη, όπου έγινε δεκτός από τον τσάρο Αλέξανδρο τον Α΄. Μετά το χαμό της οικογένειάς του εγκατέλειψε τη Ρωσία και ταξίδεψε δυτικά. Αφού περιπλανήθηκε σε χώρες της Δύσης, βρέθηκε στην Αθήνα (1837), όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Αγωνίστηκε εναντίον του Θεόκλητου Φαρμακίδη για το ζήτημα της αυτοκέφαλης ελληνικής Εκκλησίας, πιστεύοντας ότι αυτή πρέπει να έρχεται σε συνεννόηση με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Περισπούδαστος μελετητής της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, μετέφρασε και συνέγραψε πολλά έργα, τα οποία χωρίζονται σε τρεις ομάδες: α) Εκκλησιαστικά, β) Φιλοσοφικά, γ) Λόγοι. Ενδεικτικά αναφέρονται: «Περί των τριών ιερατικών της Εκκλησίας βαθμών» (1835), «Σημειώσεις εις το περί ανεξαρτησίας της Ελληνικής Εκκλησίας γαλλικόν υπόμνημα» (1837), «Περί βαττολογίας παροδικόν μελέτημα» (1837), «Επίκρισις εις την περί νεοελληνικής Εκκλησίας σύντομον απάντησιν του σοφού διδασκάλου κ. Νεοφύτου Βάμβα» (1852). Επίσης έγραψε πολλά ερμηνευτικά, όπως: «Περι των Ο' ερμηνευτών της Παλαιάς θείας Γραφής βιβλία τέσσαρα» (1844-1849).
Οικονόμου Λαρισσαίος ή Λογιωτάτου Ιωάννης
Σημαντική παρουσία στα ελληνικά γράμματα με φήμη που ξεπέρασε τα τοπικά σύνορα. Οι εγκύκλιες σπουδές του είχαν ξεκινήσει από την εκκλησία και τα μοναστήρια, στα οποία υπήρχαν συλλογές ευρωπαϊκών εκδόσεων του 16ου και 17ου αι., έργων αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Σπούδασε κοντά στον Κ. Κούμα και στα σχολεία, που διηύθυνε (Τσαριτσάνη, Αμπελάκια). Γνωρίστηκε με τον Βηλαρά στη Λάρισα το 1815, μετά από το τελευταίο ταξίδι του στην Πόλη, στην Αλεξάνδρεια και στα ελληνικά νησιά της Μεσογείου. Η επαφή μαζί του τον βοήθησε να ξεκαθαρίσει σε ποια γλώσσα να γράψει και μέσα στα έργα του και τις επιστολές του είναι εμφανής η επιρροή του δασκάλου. Ήταν κοσμογυρισμένος, χωρίς η απουσία του να είναι συνεχής από τον τόπο διαμονής του. ?πλωσε τη δράση του στον κοινωνικό και πνευματικό τομέα και μετά το Βηλαρά, αποτελούσε δεύτερο πόλο έλξης. H οικογένειά του ήταν μια από τις παλιότερες της Λάρισας με ρίζες στο 18ο αιώνα. Η βιβλιοθήκη του Ιω. Οικονόμου, που από το Δήμο πέρασε στο Κράτος, αποτέλεσε τη βάση για τη Δημόσια βιβλιοθήκη της Λάρισας, με εκδόσεις σπάνιες και σημαντικές. Έργα του: «Επιστολαί διαφόρων, αντιγραφείσαι παρ? εμού του Ιω. Οικονόμου Λαρισαίου, 1823, Ιουλίου 25», «Αληθινή ιστορία του Λουκιανού Σαμοσατέως, μετάφραση στη δημοτική με σημειώματα», «Ιστορική τοπογραφία ενός μέρους της Θετταλίας -1817».
Ολύμπιος Γεωργάκης (1772-1821)
Κλεφταρματολός του Ολύμπου και αρχηγός της επανάστασης στη Μολδοβλαχία. ΄Ηταν άνθρωπος με πολλές στρατιωτικές, διπλωματικές και πνευματικές ικανότητες. Οι αγώνες του και το πάθος του για την ελευθερία τον ανέδειξαν σε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Θεσσαλίας. Γεννήθηκε στο Λιβάδι (Βλαχολίβαδο ή Μεγαλολίβαδο) του Ολύμπου, όπου και πήρε τις βασικές του γνώσεις από τον Ιωάννη Πέζαρο και τον Ιωνά Σπαρμιώτη. Κουβαλώντας τη βαριά κληρονομιά της οικογένειας των Λαζαίων, έγινε κλεφταρματολός και το 1799 μετά από προστριβές με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, με μια ομάδα δυσαρεστημένων βρέθηκε στη Σερβία και πολέμησε κοντά στον Καραγιώργη ενάντια στον Τοπάλ πασά. Το 1805 συγκρότησε ένα ισχυρό σώμα κοντά στη Μονή του Αγ. Ιωάννη και μετά από μια σειρά επιτυχημένων μαχών, πήρε το βαθμό του συνταγματάρχη του ρωσικού στρατού. Ξαναβρέθηκε στη Σερβία, όπου ασκούσε μεγάλη επιρροή λόγω του γάμου του με τη χήρα ενός Σέρβου επαναστάτη, κατόπιν ταξίδεψε στην Αυστρία το 1812 και έπειτα βρέθηκε στη Μολδοβλαχία ως αρχηγός σωματοφυλακής και ως διαχειριστής των οικονομικών του ηγεμόνα Καρατζά. Στα χρόνια του Αλ. Σούτσου διατέλεσε αρχηγός των στρατιωτικών βλαχικών δυνάμεων. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1818 και στη διάρκεια της επανάστασης στη Μολδοβλαχία διατέλεσε στρατιωτικός αρχηγός των επαναστατικών δυνάμεων, μετά τη διάλυση των οποίων, οχυρώθηκε μαζί με 450 άντρες στη Μονή Σέκου της Μολδαβίας και μόλις διαπίστωσε ότι είχαν πολιορκηθεί από πολυάριθμες δυνάμεις Τούρκων, σκαρφάλωσε στο κωδωνοστάσιο και ανατινάχτηκε. Ένα ποίημα-ύμνο, που έγραψε ο Υψηλάντης για τον Γ. Ολύμπιο, εκφράζει τύψεις για τον παραγκωνισμό του.
Ολυμπιώτης ?νθιμος (1737-1794)
Εξέχουσα και αξιόλογη μορφή στη μοναστική ζωή και στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας. Παράδειγμα ενεργητικότητας, καλοσύνης και φιλανθρωπίας. Γεννήθηκε στο Λιβάδι Ολύμπου. Σε ηλικία 10 ετών ορφάνεψε από πατέρα και εργάστηκε ως υπηρέτης σε μπακάλικο της Τσαριτσάνης. Απόκτησε το όνομα Ολυμπιώτης, όταν πήγε στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας υπό την προστασία του ηγούμενου Διονυσίου. Σπούδασε στην Κοζάνη, στη Σιάτιστα και στο ΄Αγιο ΄Ορος. Μερικοί από τους δασκάλους του ήταν ο Νικηφόρος Βαλκίδης, ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικόλαος Μπαρκόσης. Βρέθηκε στο Κεσκεμέτ της Ουγγαρίας ως εφημέριος και έπειτα στο Μίσκολιτς (Μισκόβιτσα) της Ουγγαρίας ως εφημέριος και δάσκαλος. Το 1776 ανακηρύχτηκε Πρώτος εφημέριος της ενορίας του Αγίου Γεωργίου των Τουρκομεριτών Γραικών. Το 1777 επέστρεψε στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας, στην οποία παραχώρησε τη βιβλιοθήκη του και όλη την περιουσία του. ΄Οταν το 1780 ανέλαβε την ηγουμενία της Ολυμπιώτισσας, έκανε το μοναστήρι ένα από τα πλουσιότερα και σημαντικότερα της περιοχής. Στην ιδιαίτερη πατρίδα του δώρισε ένα σεβαστό ποσό για τους ναούς και το σχολείο, στο οποίο δίδαξαν σημαντικοί δάσκαλοι της εποχής, όπως ο Ιωάννης Πέζαρος και ο Ιωνάς Σπαρμιώτης. Βίωσε την κακία και τη δριμύτατη επίθεση από πολλούς, που φθόνησαν το έργο του. Στην κεντρική πλατεία του Λιβαδίου υπάρχει προτομή του ως ένδειξη τιμής.
Οσιομάρτυς Γεδεών (αρχές 19ου αι.)
Γεννήθηκε στο χωριό Κάπουρνα (Γλαφυρές) Βόλου. Σε ηλικία 12 ετών αρνήθηκε το Χριστό, όμως γρήγορα μετανόησε, επισκέφτηκε το ?γ. Όρος και εκάρη μοναχός στη Μ. Καρακάλου. Έκανε πολλές προσπάθειες για να «ξεπλύνει» το αμάρτημά του και να ομολογήσει την πίστη του. Τελικά βρέθηκε στον Τύρναβο, όπου μαρτύρησε το Δεκέμβριο του 1830.
Όσιος Δαμιανός (τέλη 15ου αι. ή αρχές 16ου αι.-1568)
Ο οσιομάρτυρας Δαμιανός καταγόταν από το Μυρίχοβο του Παλαιοκάτουνου Αγράφων (σημ. Αγ. Τριάδα Καρδίτσας). Κάποιοι άλλοι θεωρούν πατρίδα του την Αράχωβα Παρακαμπυλίων Ευρυτανίας. Μόνασε (εκάρη μοναχός στη Μονή Φιλοθέου), ασκήτεψε στο ?γιο Όρος και δίδαξε το θείο λόγο στον Όλυμπο, τον Κίσσαβο, τα χωριά της Λάρισας και τα ?γραφα. Έζησε για πολλά χρόνια στην Καρύτσα, όπου ασκήτεψε και παράλληλα το 1529 ολοκλήρωσε το χτίσιμο της Μονής Πελεκητής, η οποία είχε ιδρυθεί από τον πνευματικό Πορφύριο. Κατά την παραμονή του εκεί, και ενώ δεν έμενε μέσα στο μοναστήρι αλλά σε σπηλαιώδες βράχωμα σ? απόμερο σημείο (ασκηταριό), πλήθος πιστών συνέρρεαν από τα γύρω χωριά για να πάρουν την ευχή του και να ακούσουν τον ένθερμο λόγο του. Διωγμένος όμως και συκοφαντημένος από κει, ξαναγύρισε στα μέρη του Κισσάβου, όπου περιόδευσε και κήρυξε στην περιοχή της Αγιάς Λάρισας. Ως βάση της δράσης του είχε τη Μονή Τιμίου Προδρόμου Ανατολής (Σελίτσιανης) Αγιάς, την οποία έκτισε εκ βάθρων το 1550. Εκεί επίσης ο άγιος έμενε σε ασκηταριό. Βασικό σημείο του κηρύγματος του Αγίου ήταν η μετάνοια. Οι Τούρκοι τον καταδίωκαν συνεχώς, γιατί με το κήρυγμά του ο Δαμιανός χτυπούσε τους ίδιους και τους Εβραίους της Λάρισας που αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού της πόλης. Οι Τούρκοι τον συνέλαβαν τελικά στο χωριό Βουλγαρινή Αγιάς (σημ. Έλαφος) και τον οδήγησαν στον Τούρκο Διοικητή της Λάρισας. Έμεινε στη φυλακή πάνω από 15 μέρες και μετά από σκληρά βασανιστήρια, μαρτύρησε το 1568 στη Λάρισα, κοντά στη γέφυρα του Πηνειού ποταμού, επί Σουλτάνου Σελίμ του Β΄ (1524-1574). Συγκεκριμένα κρεμάστηκε κατόπιν διαταγής σ? ένα ψηλό δέντρο, το οποίο σύμφωνα με μία παράδοση, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ελ. Βενιζέλου και Κενταύρων στη Λάρισα. Το 1994 ο Όμιλος Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας και ο Σύλλογος Ανατολιτών Λάρισας εντοίχισαν μία αναμνηστική στήλη για το μάρτυρα Δαμιανό, κάτω από το ναό του Αγ. Αχιλλείου, κοντά στον τόπο που αυτός θανατώθηκε. Η μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία μας στις 14 Φεβρουαρίου, μέρα του μαρτυρίου του. Στη Λάρισα γιορτάζεται και ως προστάτης των αρτοποιών. Η πρώτη βιογραφία του συντάχτηκε το 1572 από το μοναχό, λόγιο και διδάσκαλο της Θεσσαλίας, Βίκτωρα Ματθαίο, ο οποίος ήταν σύγχρονός του, τον γνώριζε και πιθανότατα είχε παραστεί στο μαρτύριο του αγίου. Επίσης έχει τιμηθεί ιδιαίτερα στη ζωγραφική των ναών των Αγράφων (αλλά όχι μόνο), κυρίως του 17ου αι.
Πέζαρος Δημητριάδης Ιωάννης (1749-1806)
Θερμός λάτρης και βαθύς γνώστης του κλασικού ελληνικού πολιτισμού. Γεννήθηκε στον Τύρναβο, πήρε τις βασικές γνώσεις από τους Ιωάννη Αγραφιώτη και Λάμπρο Πάσχο και βρέθηκε στα Γιάννενα μαθητής του Κοσμά Μπαλάνου και του Κύριλλου. Ενώ αντιμετώπιζε οικονομικό πρόβλημα, συνέχισε τις σπουδές του στη σχολή του ΄Αθωνος, όπου διδάχτηκε μαθήματα νεότερης φιλοσοφίας από το μαθητή του Ευγένιου Βούλγαρη, Κυπριανό (1771). Ασχολήθηκε με τη μελέτη πολλών εκκλησιαστικών συγγραφέων και δίδαξε στο νεοϊδρυμένο σχολείο του Λιβαδίου Ελασσόνας (1768-69) και στη Σχολή της Τσαριτσάνης (1771-76), προσελκύοντας με τη φήμη του πλήθος μαθητών. Κατά καιρούς τού προτάθηκε να διδάξει σε πολλά σχολεία της χώρας, όμως ο ίδιος προτίμησε να προσφέρει τις γνώσεις του στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Το 1780 ανέλαβε την περίφημη Σχολή του Τυρνάβου στη θέση του εκλιπόντος Λάμπρου Πάσχου, την οποία θέση διατήρησε ως το 1806 που πέθανε. Προηγουμένως το 1790, μετά το γάμο του, χειροτονήθηκε ιερέας και έλαβε το αξίωμα του οικονόμου. Ως ιεροκήρυκας, δίδαξε το Ευαγγέλιο στις 16 εκκλησίες της πατρίδας του, του Τυρνάβου. Ανάμεσα στους μαθητές του ήταν ο Κωνσταντίνος Κούμας, ο μετέπειτα διδάσκαλος του Γένους, ο Στέφανος Δούγκας, λόγιος που υπηρέτησε στα στρατεύματα του Αλ. Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία και ο ιατροφιλόσοφος Διονύσιος Πύρρος. Πολλοί απ? αυτούς δίδαξαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Κωνσταντινούπολη. Στο Αρχείο του Τυρνάβου στην Εθνική Βιβλιοθήκη σώζονται επιστολές του σε πολλούς λόγιους της εποχής του, με τους οποίους αλληλογραφούσε.
Περραιβός Χριστόφορος (1773-1863)
Ψευδώνυμο του Χρυσάφη Χατζηβασιλείου, δηλωτικό της καταγωγής του. Γεννήθηκε σε χωριό του Ολύμπου, ήταν συγγραφέας και οπλαρχηγός του Αγώνα. Σπούδασε στην Ελληνική Σχολή του Βουκουρεστίου και κατόπιν στη Βιέννη. Συνδέθηκε με το Ρήγα και έγινε φίλος και άξιος συνεχιστής των αγώνων του. Στη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Τεργέστη της Ιταλίας, συνελήφθη, όπως και ο Ρήγας. Η μεσολάβηση των Γάλλων και η γαλλική υπηκοότητά του, τον βοήθησαν να αφεθεί ελεύθερο. Δίδαξε για ένα χρόνο στα σχολεία της Κέρκυρας και έπειτα έγινε συνοδός του Ρώσου πρίγκιπα Μιχαήλ Δολγορούκι. Ταξίδεψε στη Λευκάδα με 4 εκατονταρχίες για την ενίσχυση της άμυνας του νησιού από τον Αλή πασά. Η επάνοδος των Γάλλων στα Επτάνησα το 1807, τον βρίσκει υπασπιστή του κυβερνήτη Μπερκέ με το βαθμό του χιλίαρχου. Το 1814 διώκεται στη Βαρλέτα της Νεάπολης. Το 1817 στη Μόσχα, μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία και υπέβαλε στον αυτοκράτορα Αλέξανδρο επαναστατικό σχέδιο για όλη την Ελλάδα. Πρόσφερε τις γνώσεις του και την πείρα του ως πολιτικός διαφωτιστής, στο πέρασμά του από διάφορες πόλεις της Ελλάδας (Μάνη, Σούλι, Τρίπολη). Όταν παραιτήθηκε από τα στρατιωτικά του καθήκοντα, πήρε μέρος στις μάχες Σκιάθου, ΄Αμπλιανης, Σκάλας, Χαϊδαρίου, Αράχωβας, Αττικής, Δίστομου, Κερατσινίου και Πέτρας. Το 1825 του απονεμήθηκε ο τίτλος του στρατηγού της Επανάστασης. Επίσης πήρε μέρος στην Εθνοσυνέλευση του ΄Αργους το 1829 ως πληρεξούσιος της Θεσσαλίας. Το 1863 τον βρίσκει με το βαθμό του υποστράτηγου και στις 5 Μαΐου του ίδιου χρόνου, πεθαίνει. Μερικά από τα έργα του είναι: «΄Υμνος εγκωμιαστικός παρ? όλης της Γραικίας προς τον αρχιστράτηγον Μποναπάρτε, ποίημα Χριστόφορου Περραιβού. Εν Κερκύρα, χρόνος έκτος πολιτικός» (1798), «Ιστορία του Σουλίου και Πάργας» (1803), «Απομνημονεύματα πολεμικά διαφόρων μαχών συγκροτηθεισών μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών κατά το Σούλιον και Ανατολικήν Ελλάδα από του 1820 μέχρι το 1829 έτους», «Βιογραφία του Ρήγα του Θεσσαλού».
Σβαρτς (Μαύρος) Γεώργιος (1738-1818)
Έμπορος, καταγόμενος από τη Μοσχόπολη, εγκαταστημένος στη Βιέννη. Ανέπτυξε ζωηρή εμπορική δραστηριότητα. Ιδρυτής και διευθυντής της Συντροφίας των Αμπελακίων, όπου δημιουργήθηκε ο πρώτος στην Ευρώπη οργανωμένος αγροτοβιομηχανικός και εμπορικός Συνεταιρισμός. Η Συντροφία Αμπελακίων εμπορευόταν νήματα με ανεξίτηλη φυσική βαφή ντόπιας παραγωγής και σύντομα κατέκτησε τις μεγάλες αγορές σε Ανατολή και Δύση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυναμικότητάς του είναι το γεγονός ότι ο Σβαρτς μαζί με τον Σίνα, συγκαταλέγονταν στον κατάλογο των εμπόρων της Ελληνικής Αδελφότητας του Αγ. Γεωργίου της Βιέννης, που συμμετείχαν στο δανεισμό της Αυστριακής Κυβέρνησης για την καταβολή πολεμικής αποζημίωσης προς τη Γαλλία. Τα αρχοντικά του Γεωργίου Σβαρτς και του αδελφού του Δημήτριου στα Αμπελάκια, αποτελούν μνημεία λαϊκής τέχνης και μεγάλου πλούτου.
Σπαρμιώτης Ιωνάς
Θεσσαλός λόγιος και ιερομόναχος της Μονής Σπαρμού, που συναντάται και ως Κοντός ή Καμαριώτης. Υπήρξε μαθητής του Ιω. Πέζαρου. Δίδαξε στο Λιβάδι, στην Τσαριτσάνη, στα Αμπελάκια, στη Ραψάνη, στη Θεσσαλονίκη και υπήρξε δάσκαλος πολλών λογίων ανδρών. Μετέφρασε και απέδωσε στην αρχαΐζουσα γλώσσα ξένα βιβλία μαθηματικών. Διέθετε αξιόλογη βιβλιοθήκη και υπήρξε κωδικογράφος. Μερικοί από τους κώδικές του σώζονται στη Μονή Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας.
Τζάρτζανος Αχιλλέας (1873-1946)
Φιλόλογος, γλωσσολόγος και παιδαγωγός. Γεννήθηκε στον Τύρναβο και πέθανε στην Αθήνα. Σπούδασε φιλολογία και από το 1901 ως το 1926 χρημάτισε ελληνοδιδάσκαλος, σχολάρχης, καθηγητής Γυμνασίων και διδασκαλείων, Γενικός Επιθεωρητής Μ. Εκπαίδευσης και εκπαιδευτικός σύμβουλος. Διακρίθηκε όμως περισσότερο ως συγγραφέας πολλών έργων, τα περισσότερα από τα οποία αναφέρονται στη γλώσσα. Από το 1913 ως το 1917 διατέλεσε Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης και το 1917-1926 χρημάτισε εκπαιδευτικός σύμβουλος του Υπουργείου Παιδείας. Φιλόπονος, μεθοδικός και οξυδερκής όπως ήταν πάντα, ταλαιπωρημένος τα τελευταία χρόνια της ζωής του από τη φυματίωση, δεν έπαψε να εργάζεται πάνω στη μετάφραση αρχαίων συγγραφέων και στη συγγραφή σπουδαίων και πρωτοτύπων έργων για την ελληνική γλώσσα. Έργα του: «Νεοελληνική σύνταξις» (1928), «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσης» (1930-1954), «Γραμματική της αρχαίας Ελληνικής γλώσσης» (1931), «Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής» (1946, 1953, τόμοι 2).
Φαρμακίδης Θεόκλητος (1784-1860)
Καταγόταν από τη Νίκαια Λάρισας (παλιά ονομασία Νιμπεγλέρ). Ήταν θεολόγος, κληρικός και πριν χειροτονηθεί, ονομαζόταν Θεοχάρης. Αγωνιστής του πνεύματος, θεμελιωτής της ελληνικής παιδείας, πατέρας της δημοσιογραφίας. Πρόσφερε ακούραστα τις υπηρεσίες του στο Γένος και το Ελληνικό Κράτος. ΄Εμαθε τα πρώτα γράμματα στην ιδιαίτερη πατρίδα του και στη Λάρισα, όπου και χειροτονήθηκε διάκονος σε ηλικία 18 ετών. Πλούτισε τις γνώσεις του στην Κωνσταντινούπολη, στις Κυδωνιές, στο Ιάσιο και στο Βουκουρέστι. Το διάστημα 1811-1819 βρέθηκε στη Βιέννη ως εφημέριος του ναού του Αγ. Γεωργίου. Τις φιλολογικές και θεολογικές σπουδές του τις συμπλήρωσε εκεί, όπου και ασχολήθηκε με θέματα φιλολογικά και διδακτικά. Το 1813 αντικατέστησε τον ?νθιμο Γαζή στην έκδοση του περιοδικού «Λόγιος Ερμής». Στα χρόνια της Επανάστασης επέστρεψε στην Ελλάδα, εξέδωσε την πρώτη εφημερίδα του Αγώνα με τίτλο «Ελληνική Σάλπιγξ» και έπειτα βρέθηκε στην Α. Ελλάδα μαζί με τον Θ. Νέγρη με σκοπό να την οργανώσει. Πήρε μέρος στην Α΄ Εθνοσυνέλευση, διατέλεσε Έφορος Παιδείας και κατόπιν (1823) ανέλαβε την έδρα της Θεολογίας στο πανεπιστήμιο της Κέρκυρας. Μετά από επίμονες προσκλήσεις επέστρεψε στην Ελλάδα ως εκδότης και διευθυντής της «Γενικής Εφημερίδας» (όπου για πρώτη φορά δημοσιεύτηκε ο «΄Υμνος στην Ελευθερία» του Δ. Σολωμού), θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1827. Επανήλθε στην ενεργό δράση μετά τα χρόνια του Καποδίστρια, διατέλεσε Έφορος σχολείου και σύμβουλος σε θέματα σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους. Πρότεινε την ανεξαρτητοποίηση της Εκκλησίας της Ελλάδας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Γνώρισε την έχθρα και την αντίδραση ανθρώπων αντίθετων αντιλήψεων. Στην «Απολογία» του (1840) υπεραμύνεται για την τιμή του και αιτιολογεί τη στάση του και την πολιτική του. Το 1843 επανήλθε στη Θεολογική Σχολή, στην οποία δίδαξε μέχρι το τέλος της ζωής του. Μερικά από τα έργα του είναι: «Στοιχεία της ελληνικής γλώσσης», «Χρηστομάθεια ελληνική», «Περί Ζαχαρίου υιού Βαραχίου», «Συνοδικός τόμος». Στο έργο του συμπεριλαμβάνεται η Καινή Διαθήκη σε επτά τόμους μαζί με υπομνήματα αρχαίων.
Πηγή: ΤΕΔΚ Νομού Λάρισας
© ΤΕΔΚ Νομού Λάρισας
11/10/2008
Α. Ζούκας
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ
Άγ. Νικόλαος ο Νέος
Καταγόταν από τα μέρη της Ανατολής από ευγενείς και ευσεβείς γονείς. Από μικρή ηλικία παρακολουθούσε συζητήσεις και συναναστρεφόταν μεγάλους. Διακρίθηκε στο στρατό για την ανδρεία του και την ευτολμία του. Τιμήθηκε με το αξίωμα του Δούκα από το βασιλιά, ο οποίος του παραχώρησε μία επαρχία και στρατιωτική δύναμη. Βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη με τους υπηκόους του και κατόπιν στη Λάρισα για να καταπνίξει επαναστατικά κινήματα. Όταν αποφάσισε να ασκητέψει, κατέφυγε στο βουνό της Βουναίνης, σε τόπο ψυχοσωτήριο, όπου συνάντησε και άλλους ασκητές, γνώρισε την άσκηση, με νηστεία, προσευχή και αγρυπνία και έγινε μοναχός. Αρνούμενος να εγκαταλείψει το δρόμο του Θεού, έζησε το μίσος και τις ραδιουργίες των βαρβάρων Αράβων, που είχαν κατακλύσει την ευρύτερη περιοχή. Ο ?γ. Νικόλαος, ο οποίος μαρτύρησε κατά το Συναξάρι του, στο όρος της Βουναίνης επί Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού, έγινε γνωστός για τα θαύματά του και του αποδίδονται ιδιαίτερες τιμές μέχρι και τις μέρες μας.
Αλεξούλη Καλυψώ (1903-1995)
Γεννήθηκε και πέθανε στην Αγιά της Λάρισας. Γόνος του Κλεάνθη Αλεξούλη και της Αριστέας Καραβίδα. Τελείωσε το ελληνικό σχολείο στην Αγιά και με ενθάρρυνση του πατέρα της συνέχισε της σπουδές της στο Αρσάκειο της Λάρισας, παίρνοντας το πτυχίο της δασκάλας. Πρωτοδιορίστηκε σε ηλικία 19 χρόνων στους Νερόμυλους της Αγιάς και έπειτα στη γενέτειρά της. Αφιέρωσε τη ζωή της στον αγώνα κατά του σκοταδισμού, της αμάθειας, υπέρ του διαφωτισμού και της καθιέρωσης της δημοτικής γλώσσας δίπλα στους Τριανταφυλλίδη, Γληνό και Δελμούζο. Η δημοκρατία, η αλλαγή του κοινωνικού, πολιτικού και οικονομικού συστήματος, ήταν μερικοί από τους στόχους που καθιέρωσαν την πορεία και τη σταδιοδρομία της. Πάλεψε για την αλήθεια, αγωνίστηκε για το λαϊκό συμφέρον, διώχθηκε και προπηλακίστηκε από τους εγκάθετους εκείνης της εποχής. Το πλούσιο περιβάλλον, στο οποίο γεννήθηκε και μεγάλωσε, δεν την εμπόδισε να δίνει μάχες για το δίκιο και την ελευθερία. Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική καταστροφή, Οκτωβριανή επανάσταση, Εμφύλιος, την έβρισκαν πάντα στην πρώτη γραμμή. Η οικία Αλεξούλη αποτελεί σήμερα κληροδότημα στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Αντύπας Μαρίνος (1872-1907)
«Στους κάμπους ο Αντύπας τρέχει
βάζει φωτιές, καρδιές φλογίζει:
Η γλώσσα κόκκαλα δεν έχει,
η γλώσσα κόκκαλα τσακίζει.»
Κώστας Βίρβος
Γεννήθηκε στη Φερεντινάτα της Κεφαλλονιάς, όπου και τελείωσε το γυμνάσιο. Συνέχισε τις σπουδές του στη Νομική Σχολή Αθηνών, από την οποία δεν αποφοίτησε. Η ζωή του εξελίχθηκε σ? ένα συνεχή αγώνα. Γυρίζοντας παντού, ξεσήκωνε τους αγρότες και μιλούσε για την ανάγκη απαλλοτρίωσης των τσιφλικιών. Οι ανθρωπιστικές του και σοσιαλιστικές του ιδέες έστρεψαν το ενδιαφέρον του στους κοινωνικούς αγώνες. Υπήρξε πρωτοπόρος του Αγροτικού Ζητήματος. Δεν ήταν αγρότης, ούτε Θεσσαλός, αλλά γόνος μικροαστικής οικογένειας και διακρινόταν από επαναστατικό πνεύμα και αγωνιστική ιδιοσυγκρασία. Ήρθε στη Θεσσαλία το 1906 και εγκαταστάθηκε στο αγρόκτημα του θείου του Γ. Σκιαδαρέση στον Πυργετό της Λάρισας και πρωτοστάτησε στις κινητοποιήσεις των θεσσαλών αγροτών. Οι αγώνες του, που έγιναν γνωστοί σε ολόκληρο το θεσσαλικό κάμπο, ενόχλησαν και θορύβησαν τους τσιφλικάδες, οι οποίοι μαζί με τους βοηθούς τους αποφάσισαν να σταματήσουν την πορεία του και τους αγώνες του. Πυροβολήθηκε πισώπλατα στις 8 Μαρτίου 1907. (Υπάρχει μία ασάφεια, αναφέρεται και η ημερομηνία βράδυ Πέμπτης 9 προς 10 Μάρτη 1907). Η δολοφονία του συντάραξε τους θεσσαλούς κολίγους. Οι λόγοι του και οι ιδέες του όμως πρόλαβαν και ρίζωσαν στις καρδιές των αγροτών και αποτέλεσαν το λίπασμα για την καλλιέργεια της αγροτικής ιδέας, με μεγαλύτερη απόδειξη την εξέγερση του Κιλελέρ. Η μνήμη του πρωτομάστορα της αγροτικής εξέγερσης τιμάται κάθε χρόνο στον Πυργετό με εκδηλώσεις από τις τοπικές αρχές, ενώ ανδριάντας του δεσπόζει στο κέντρο του χωριού.
Αξενίδης Θεόδωρος (1909-1953)
Πρωτοπόρος της ιστορικής έρευνας στο θεσσαλικό χώρο στα τέλη του α΄ μισού του 20ού αιώνα. Επίσης ξεχωριστός άνθρωπος και προικισμένος δάσκαλος. Γεννήθηκε στον Τύρναβο. Υπήρξε άξιος συνεχιστής της παράδοσης και του έργου των μεγάλων Τυρναβιτών Ιωάννη Πέζαρου και Αχιλλέα Τζάρτζανου. Το 1914 και ενώ παρακολουθούσε ως ακροατής τα μαθήματα της πρώτης τάξης του Δημοτικού σχολείου, γράφτηκε ως κανονικός μαθητής και ξεπέρασε σε επιδόσεις τους κανονικούς μαθητές της τάξης. Με τις ίδιες επιτυχίες τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο Τυρνάβου και το Γυμνάσιο της Λάρισας και σε ηλικία 20 χρόνων ήταν πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Ερεύνησε την ιστορία της Λάρισας, της Θεσσαλίας και γενικότερα τον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Διορίστηκε στο Αρσάκειο της Λάρισας, στη συνέχεια στην Παιδαγωγική Ακαδημία και στο Γυμνάσιο της πόλης. Το 1945 μετατέθηκε στο Πρότυπο Γυμνάσιο της Αθήνας, στο οποίο υπηρέτησε μέχρι το τέλος της εκπαιδευτικής του δραστηριότητας. Στην εργασία του «Η διδασκαλία της Ιστορίας στα Γυμνάσια», εξέφραζε τα δύο μεγάλα πάθη του, την παιδαγωγία και την ιστορία. Μέρος της πνευματικής προσφοράς του είναι τα παρακάτω μελετήματα: «Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός», «Οι αρχαίοι θεσσαλικοί αγώνες και η πολιτιστική των σημασία», «Η Πελασγίς Λάρισα και η αρχαία Θεσσαλία», «Η Μακεδονική ηγεμονία και η θέσις της Λαρίσης εν αυτή», «Ανέκδοτοι επιγραφαί εκ της αρχαίας Θεσσαλίας», «Μια νέα θεσσαλική επιγραφή εκ Λαρίσης», «Επιτύμβιοι επιγραφαί εκ της Αρχαίας Θεσσαλίας».
............ Αρσένιος Β΄, Αρχιεπίσκοπος Ελασσόνος (16ος-17ος)
Ιεράρχης, λόγιος, συνοδός του πατριάρχη της Κων/πόλεως Ιερεμία Β΄ του Τρανού στη Ρωσία για την ανακήρυξη της Εκκλησίας της Ρωσίας σε Πατριαρχείο (1589). Στο έργο του «Κόποι και διατριβή του ταπεινού αρχιεπισκόπου Αρσενίου», περιγράφει το ταξίδι του. Στα επόμενα χρόνια παρέμεινε στη Μόσχα και το 1616 εκλέχτηκε αρχιεπίσκοπος Σουγδάλης. Η «Αδελφότης», μια γραμματική της σλαβονικής, συγκαταλέγεται στο συγγραφικό του έργο. Πέθανε το 1625.
Αστεριάδης Αγήνωρας (1898-1977)
Γεννήθηκε στη Λάρισα και πέθανε στην Αθήνα. Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών με δάσκαλο τον Νικόλαο Λύτρα. Δίδαξε ζωγραφική σε διάφορες επαγγελματικές σχολές και γυμνάσια. Συμμετείχε στις δύο καλλιτεχνικές ομάδες που ιδρύθηκαν στην Αθήνα, την «Τέχνη» (1930) και την «Στάθμη» (1950). Μοιραζόταν τις ανησυχίες του με όλους τους καλλιτέχνες του μεσοπολέμου, που προσπαθούσαν να δώσουν μια συγκεκριμένη ταυτότητα στη νεοελληνική τέχνη, συλλέγοντας στοιχεία από τη βυζαντινή τέχνη, τη λαϊκή παράδοση και τις σύγχρονες τάσεις. Στην αρχή της δημιουργίας του επηρεάστηκε από τα εξπρεσιονιστικά πρότυπα. Στα χρόνια της γόνιμης περιόδου της δημιουργίας του ασχολήθηκε με τη σύγχρονη ζωγραφική απόδοση επιδράσεων από τη λαϊκή τέχνη και το βυζαντινό ύφος. Μελέτησε την ελληνική λαϊκή αρχιτεκτονική, η οποία και τον επηρέασε στο ζωγραφικό του έργο. Οι επιδράσεις αυτές είναι εμφανείς στο λεύκωμα το «Αρχοντικό του Σβαρτς στα Αμπελάκια» (1928), καθώς και στις τοιχογραφίες που αντέγραψε από το ?γιο Όρος (1948). Εξέθεσε τα έργα του σε πανελλήνιες εκθέσεις (10 ατομικές στην Αθήνα) και σε εκθέσεις στο εξωτερικό. Η Διεθνής Έκθεση Παρισιού τον τίμησε με βραβείο, καθώς και η Έκθεση βιβλίου Αθηνών (1939). Στη Λάρισα αγιογράφησε τους ναούς της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος και του Αγ. Βησσαρίωνος, όπου μπορεί κανείς να δει ένα ύψιστο και ολοκληρωμένο δείγμα του καλλιτεχνικού του έργου.
Βηλαράς Ιωάννης (1771-1823)
Ακτινοβολούσα προσωπικότητα στο χώρο της εκκλησίας, της διανόησης και των κοινωνικών συναναστροφών. Ηπειρώτης γιατρός και ποιητής, που γεννήθηκε στα Γιάννενα από πατέρα επίσης γιατρό. Σπούδασε στην Ιταλία και αναμείχθηκε σε επαναστατικούς κύκλους. Μέλος της αυλής του Βελή Πασά, που τον ακολουθούσε σε διάφορα μέρη του εξωτερικού και της Ελλάδας, έφτασε στη Λάρισα 10 χρόνια πριν την έκρηξη της επανάστασης. Ερχόμενος από την Πελοπόννησο το 1812, συνάντησε ανθρώπους με υπόβαθρο και εγκύκλιες σπουδές σε Αμπελάκια, Τσαριτσάνη, Τύρναβο. Παρέμεινε στη Λάρισα 3 χρόνια (1812-1815) και έφτιαξε τον κύκλο του. Καθώς ήταν υπέρμαχος της λαϊκής γλώσσας, πίστευε ότι η δημοτική γλώσσα είναι εθνική υπόθεση. Τα ποιήματά του ήταν λυρικά, σατυρικά και μύθοι. Μετέφρασε τον Κρίτωνα του Πλάτωνος και μέρος του Β΄ βιβλίου του Θουκυδίδη, καθώς και την Βατραχομυομαχία.
Γκαρμπολάς Κ. Σοφοκλής (1833-1911)
Λόγιος, καταγόμενος από την Κρανιά Ολύμπου. Ιδρυτής της πρώτης ελληνικής εφημερίδας «Ερμής» στην Θεσσαλονίκη. Προσέφερε μεγάλες εθνικές υπηρεσίες και όλη την περιουσία του στη Μακεδονία.
Γοβδελάς Δημήτριος (1780-1831)
Γεννήθηκε στη Ραψάνη της Θεσσαλίας. Συναντάται και ως Δημήτριος Παναγιώτου ή Παναγιωτάδου Γοβδελάς ή Γοβδελάας. Έδρασε στην προεπαναστατική περίοδο και ήταν ένας από τους σημαντικότερους λόγιους της Διασποράς. Ήταν άριστος γνώστης πολλών ξένων γλωσσών και επιτυχημένος διδάσκαλος. Ανήκε στους ανθρώπους που ενδιαφερόταν για τον τόπο του και το έδειχνε με πράξεις. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία της Πέστης της Ουγγαρίας, στην οποία ανακηρύχθηκε πρώτος διδάσκαλος του Γένους στα φιλοσοφικά μαθήματα. Με σκοπό να πλουτίσει τις γνώσεις του, ταξίδεψε στο Παρίσι. Δίδαξε στην Ηγεμονική Ακαδημία του Ιασίου με το αξίωμα του Διευθυντή. Τα χρόνια της επανάστασης τον βρήκαν στην Πολωνία. Η περιουσία του και πολλά από τα χειρόγραφά του καταστράφηκαν από τα γεγονότα του 1821 και πέθανε το 1831 σε κατάσταση μεγάλης φτώχειας. Μεγάλη ήταν η προσφορά του σε συγγραφικό και μεταφραστικό επίπεδο. ΄Εγραψε έργα ιαμβικά και ηρωοελεγεία. Το 1822 εξέδωσε την «Ιστορία του Αλέξανδρου του Μεγάλου». Μετέφρασε τις «Περιπέτειες του Τηλεμάχου του Φενελόν» (1801-1803) και εξέδωσε και τον «Εξοστρακισμό του Χριστόδουλου του Ακαρνάνος».
Γυφτοδήμος Κώστας ή Καραγιώργης
Ηγέτης της θεσσαλικής Αντίστασης, επικεφαλής του Στρατηγείου Θεσσαλίας του ΕΛΑΣ, πέρασε στην ιστορία με το ψευδώνυμο «Καραγιώργης». Βρέθηκε στη Λάρισα απεσταλμένος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ στα τέλη του 1942. Συγκρότησε πανθεσσαλικές και νομαρχιακές αντιστασιακές οργανώσεις, στις οποίες συμμετείχαν εκπρόσωποι από διάφορες πολιτικές παρατάξεις. Κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες για την στρατικοποίηση των ανταρτών και μια από τις πρώτες εντολές του ήταν να μην εκτελούνται άτομα για προδοσία, αλλά να σχηματίζεται δικογραφία και να γίνεται παραπομπή στα στρατοδικεία του ΕΛΑΣ. Η σφραγίδα του είναι εμφανής στον θεσσαλικό ΕΑΜ, ο οποίος ξεχώριζε για την πειθαρχία του και το υψηλό ιδεολογικό του επίπεδο. Όταν ανέλαβε τρίτο μέλος της διοίκησης της Θεσσαλικής Ιης Μεραρχίας ξεχώρισε για τα στρατηγικά του καθήκοντα. Ο ίδιος αποτελούσε παράδειγμα καλής εμφάνισης και επέμενε πολύ στην καλή εμφάνιση των ανταρτών. Ευφυής, οξυδερκής, τολμηρός, δραστήριος, θαρραλέος, διέθετε χιούμορ αφοπλιστικό. Διακρινόταν για την ευρεία μόρφωση, την πνευματική του καλλιέργεια, μιλούσε με ευχέρεια τη γαλλική, γερμανική, ρώσικη και αγγλική γλώσσα και αποτελούσε μια ξεχωριστή μορφή, που αναδείχθηκε μέσα από συνταρακτικά πολεμικά και πολιτικά γεγονότα. Εκλέχτηκε εθνοσύμβουλος της επαρχίας Λάρισας, την οποία αντιπροσώπευσε στο Εθνικό Συμβούλιο στους Κορυσχάδες, όπου και εκλέχτηκε στη Γραμματεία σε αναγνώριση των αγώνων του. Μετά την απελευθέρωση ανέλαβε την εφημερίδα «Ριζοσπάστης» και αναδείχτηκε ένας από τους καλύτερους αρθρογράφους και διευθυντές της.
Δάλλας Μιλτιάδης (1859-1951)
Αξιόλογη μορφή της Αγιάς. Εκτός από νομικός, πολιτικός και συμβολαιογράφος, ήταν και συγγραφέας μικρών μελετών και πολλών άρθρων του θεσσαλικού και αθηναϊκού Τύπου, ιδίως για τοπικά θέματα. Όταν συγκροτήθηκε το Ιστορικό Αρχείο Αγιάς, παραχώρησε πολλά προσωπικά και οικογενειακά του αρχεία, συμβάλλοντας έτσι στη διάσωση πολλών στοιχείων και πολύτιμων εγγράφων, που αφορούσαν το παρελθόν της Αγιάς και της ευρύτερης περιοχής.
Ιωσήφ ο Ρωγών (1776-1821)
Σημαντική και ταυτόχρονα σεμνή φυσιογνωμία της Εκκλησίας και του Έθνους, με πολύμορφη δράση εθνικού και επαναστατικού χαρακτήρα. Οι απόψεις σχετικά με τον τόπο καταγωγής του διίστανται, αφού άλλοι αναφέρουν ως ιδιαίτερη πατρίδα του την Τσαριτσάνη Θεσσαλίας και άλλοι τα Αμπελάκια. Πήρε τις πρώτες του γνώσεις στα Αμπελάκια με δάσκαλο τον ιερέα Πολυζώη και κατόπιν βρέθηκε στη Σχολή της Τσαριτσάνης. Ακολούθησε τη ζωή του κληρικού, απόφαση στην οποία τον επηρέασε ο πατέρας του Κων. Οικονόμου, Κυριάκος Οικονόμου. Σε ηλικία 18 ετών επέστρεψε στα Αμπελάκια και ασχολήθηκε με μελέτες και κηρύγματα. Παρακολούθησε μαθήματα του Γρηγόριου Κωνσταντά, έγινε διάκονος και Πρεσβύτερος. Επέστρεψε στην Τσαριτσάνη και χειροτονήθηκε εφημέριος στον ?γιο Νικόλαο. Έφτασε μέχρι και στους πιο απόμακρους οικισμούς για να συμβάλει στην ανύψωση του εθνικού φρονήματος του λαού με τα κηρύγματά του. Έλαβε μέρος στην επανάσταση που κήρυξε ο Παπα-Θύμιος Βλαχάβας, κατόρθωσε να σωθεί αλλά αναγκάστηκε να αποχωρήσει από τα καθήκοντα του εφημέριου. Αφιέρωσε τη ζωή του στη βοήθεια των Χριστιανών, θέτοντας πολλές φορές τον εαυτό του σε κίνδυνο. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στα Γιάννενα και αφού διασώθηκε, κατέφυγε στην Αρχιεπισκοπή της ?ρτας. Έγινε Αρχιμανδρίτης και διατέλεσε Πρωτοσύγκελος της Μητρόπολης. Το 1818 μυήθηκε από τον Επίσκοπο Ρωγών, Μακάριο στη Φιλική Εταιρεία και το 1820 χειροτονήθηκε Επίσκοπος Ρωγών. Το 1821 ήταν ο Επίσκοπος των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, οχυρώθηκε μαζί τους, υπερασπίστηκε τη νησίδα του Ανεμόμυλου και στο τέλος ανατίναξε το μύλο. Το τέλος της ζωής του ήρθε με τον απαγχονισμό του από τους Τούρκους.
Κατσίγρας Γεώργιος (1914-1998)
Μέλος της οικογένειας Κατσίγρα, που ξεκίνησε την πορεία της από τη Φιλιππούπολη της Βουλγαρίας, σημαντικό εμπορικό κέντρο της Βαλκανικής. Χειρούργος, αντιστασιακός, φιλότεχνος και δωρητής έργων τέχνης. Σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου και αναγορεύτηκε Διδάκτορας της χειρουργικής. Στα χρόνια της Κατοχής συνελήφθη από τους Ιταλούς και φυλακίστηκε στη Λάρισα και την Αθήνα. Εγκαταστάθηκε κατόπιν μόνιμα στη Λάρισα, όπου ίδρυσε χειρουργική κλινική, η οποία από το 1987 και έπειτα στεγάζει την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Διακρινόταν για την -αδιανόητη για πολλούς- μετριοφροσύνη του, ενώ ήταν ακούραστος συνεχιστής των δραστηριοτήτων του μέχρι το τέλος της ζωής του. Διέθετε πλούσιο καλαισθητικό συναίσθημα και απέκτησε μια σπάνια συλλογή -ανυπολόγιστης αξίας- πινάκων ζωγραφικής, χαρακτικής και σχεδίων, 700 περίπου έργων Ελλήνων καλλιτεχνών, την οποία επιδαψίλευσε στη γενέτειρά του Λάρισα και αποτέλεσε το έναυσμα της δημιουργίας του πολιτιστικού φορέα «Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα», αποτελώντας βαρυσήμαντη συμβολή στην ανύψωση της εικαστικής παιδείας του τόπου. Οι πίνακες της Συλλογής καλύπτουν χρονολογικά μια μεγάλη περίοδο της νεοελληνικής ζωγραφικής και χαρακτικής, εάν λάβουμε υπόψη την ηλικία του παλιότερου ζωγράφου (1768-1834). Στην ίδια συλλογή ανήκουν προσωπικά αντικείμενα (γραφείο) του αρχαιολόγου της Τροίας και των Μυκηνών, Ερρίκου Σλήμαν. Η δωρεά του συνοδεύτηκε με 1.000 εικονογραφημένους πολυτελείς τόμους βιβλίων, με βιογραφίες Ελλήνων και ξένων ζωγράφων, σκίτσα και φωτογραφημένα έργα τους. Ο Γεώργιος Κατσίγρας θεωρείται Μεγάλο Τέκνο της πόλης της Λάρισας και αποτελεί υπόδειγμα γνήσιου πατριώτη και άξιου επιστήμονα.
Κούμας Κωνσταντίνος (1777-1836)
Γεννήθηκε στη Λάρισα και πέθανε στην Τεργέστη της Ιταλίας. Τα οστά του ανακομίστηκαν στην πατρίδα του στις 16/12/1965 και επανακηδεύτηκε στις 9/1/1966, με δημόσια δαπάνη. Παιδαγωγός, φιλόλογος, φιλόσοφος, μεταφραστής και μαθηματικός, που δέχτηκε μεγάλες τιμές από ξένους ηγέτες και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Αγωνίστηκε για τη διάδοση της ελληνικής παιδείας, γνωρίζοντας πόσο απαραίτητη ήταν για τους Έλληνες και για την επανάσταση του ?21. Η φήμη του ήταν μεγάλη σε ξένους ηγέτες και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Διακατεχόταν από διάπυρο πάθος για γνώση και αγωνίστηκε για την εισαγωγή της χημείας, της φυσικής και των φυσικών επιστημών στα σχολεία. Συνέβαλε αποφασιστικά στην εμψύχωση του ελληνικού φρονήματος και ενσάρκωσε την ιδέα της ελευθερίας με την ίδια του τη ζωή. Στον Τύρναβο, στη σχολή του Ιωάννη Πέζαρου, πήρε τις πρώτες βασικές γνώσεις. Σε ηλικία 21 ετών δίδαξε στη Λάρισα και έπειτα στην Τσαριτσάνη, στην εκκλησία της οποίας εξηγούσε το Ευαγγέλιο στη νεοελληνική γλώσσα. Συνδέθηκε φιλικά με τον Ιωσήφ Ρωγών και τον Κων/νο Οικονόμου. Το 1804 ακολούθησε τον ΄Ανθιμο Γαζή στη Βιέννη, όπου παρακολούθησε μαθήματα του πανεπιστημίου. Δίδαξε στο Φιλολογικό Γυμνάσιο της Σμύρνης μαθηματικά και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή φιλοσοφία, μαθηματικά και ελληνικά. Με σκοπό να οργανώσει την εκπαίδευση, επέστρεψε στην Ελλάδα το 1834 και έπειτα ξαναγύρισε στην Τεργέστη. Δίδασκε ότι «η Ελευθερία κατακτάται με το όπλο της γνώσης και με τη γνώση των αρμάτων». Υπήρξε πολυγραφότατος και ασχολήθηκε ιδιαίτερα και με τη μετάφραση έργων. Μετέφρασε τη «Χημείας Επιτομή» του Αδήτου (1808), και το έργο «Αγάθωνος» του Wieland. Εξέδωσε το τετράτομο έργο «Σύνταγμα Φιλοσοφίας», και τα «Σύνοψιν Ιστορικής χρονολογίας», «Σύνοψιν παλαιάς Γεωγραφίας», «Σύνοψιν Επιστημών», «Λεξικόν δια τους μελετητάς τα των παλαιών Ελλήνων συγγράμματα» (1826), «Ιστορία των Αβδηριτών» του Wieland (1827), «Ιστορία των ανθρωπίνων πράξεων, από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι το 1831» (1832), «Ελληνικήν Γραμματικήν» (1833), «Γεωγραφία» του Βάλβι (έκδοση μετά το θάνατό του). Ανδριάντας του Κων. Κούμα φιλοτεχνήθηκε από τη Δημοτική Αρχή της Λάρισας και δόθηκε το όνομά του σε κεντρικό δρόμο της πόλης ως απόδοση φόρου τιμής.
Μάνιαρης Αδαμάντιος (1789-1871)
Γόνος εύπορης οικογένειας, γεννήθηκε στα Αμπελάκια και υπήρξε μεγάλος πατριώτης και ευεργέτης. Ταξίδεψε στη Βιέννη με το σκεπτικό να σπουδάσει ιατρική αλλά στην πορεία αποφάσισε να ασχοληθεί με το εμπόριο, στο οποίο εργάστηκε με επιτυχία και δημιούργησε δική του επιχείρηση. Ταξίδεψε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία, κατατάχτηκε στον Ιερό Λόχο του Αλ. Υψηλάντη και πολέμησε στη μάχη του Δραγατσανίου. Αργότερα διορίστηκε Γενικός Γραμματέας της Επαρχίας Αθηνών και εργάστηκε σε πολλές δημόσιες θέσεις. Ασχολήθηκε με θέματα Οικονομικής φύσης και αποτέλεσε παράδειγμα έντιμου και εργατικού ανθρώπου. Το 1841 διορίζεται σύμβουλος και διευθυντής της Εθνικής Τράπεζας του υποκαταστήματος της Σύρου. Πήρε μέρος στην Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου και στην Εθνική Συνέλευση για το Α΄ Ελληνικό Σύνταγμα. Δώρισε την περιουσία του για την ίδρυση Δημοτικού Σχολείου Αρρένων, Δημοτικού Θηλέων και «Ελληνικού» σχολείου στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τα Αμπελάκια. Η «Μανιάρειος Σχολή» λειτουργούσε μέχρι το 1930 και στη θέση της σήμερα στεγάζεται το Δημοτικό Σχολείο. Επίσης όρισε υποτροφίες για ανώτερες σπουδές στην Αθήνα των νέων Αμπελακιωτών, θέτοντας ως όρο οι σπουδαστές να γυρίζουν στα Αμπελάκια και να προσφέρουν τις γνώσεις τους και τις υπηρεσίες τους στον τόπο τους.
Μεθόδιος Ολυμπιώτης
Ιερομόναχος και λόγιος, καταγόμενος από την Αγιά Λάρισας. Το 1758 σπούδασε στην Αθωνιάδα με δάσκαλό του τον Ευγένιο Βούλγαρη. Διατέλεσε εφημέριος της ελληνικής κοινότητας της Λειψίας (1761-1766). Διακρίθηκε για την προθυμία του «προς το καλόν» και την αγάπη του «προς το Γένος». Το όνομά του αναγραφόταν 4ο στη σειρά στον κατάλογο «των σεβασμίων και εντίμων ονομάτων» των Ελλήνων της διασποράς, τους οποίους ο Ιώσηπος Μοισιόδακας ευχαριστεί για τη βοήθεια, που του πρόσφεραν, προκειμένου να εκδώσει το πρώτο φιλοσοφικό πόνημά του. Στη συγγραφική του δραστηριότητα επέλεξε την απλή διάλεκτο με σκοπό την ευόδωση του έργου του, στο οποίο διαφαίνεται ο διδακτικός χαρακτήρας του. Μετέφρασε και εξέδωσε το έργο «Μυσταγωγικαί Κατηχήσεις του εν Αγίοις πατρός ημών Κυρίλλου» (1766).
Μητροφάνης Γρηγοράς (μέσα 17ου-μέσα 18ου αι.)
Σημαντικός λόγιος του 17ου/18ου αι. με φιλοσοφικές και εκκλησιαστικές γνώσεις. Γεννήθηκε στο Λιβάδι Ελασσόνας γύρω στο 1625-1630. Το 1685 υπηρετούσε στο Πατριαρχείο ως ιεροκήρυκας και ο τότε Πατριάρχης, εκτιμώντας τα προσόντα του, τον έστειλε έξαρχό του στη Μακεδονία. Συνελήφθη από τους Τούρκους στη Ν. Ζίχνη Σερρών ως κατάσκοπος του βασιλιά της Γερμανίας και φυλακίστηκε. Σώθηκε με θαύμα του Αγ. Δημητρίου, στον οποίο συνέθεσε μια ακολουθία. Αργότερα βρέθηκε στο Βουκουρέστι ως διορθωτής του εκεί ελληνικού τυπογραφείου. Έγραψε πολλά και ποικίλα έργα και συνέθεσε και συμπλήρωσε ακολουθίες. Πέθανε λίγο μετά το 1730 σε ηλικία 105 ετών, απογοητευμένος και πάμφτωχος.
Μπουκουβάλας Μίμης Τάσος
Σύμβολο του τοπικού εθνικού αγώνα. Έλαβε μέρος σε μια από τις πιο σημαντικές σελίδες της πολύχρονης ιστορίας της πόλης της Λάρισας και αγωνίστηκε για να ορθοποδήσει αυτή μετά από τις δύσκολες μέρες της σκλαβιάς. Επίλαρχος, διοικητής και καπετάνιος του συντάγματος του ιππικού, που συγκροτήθηκε στις 14/10/1943 στο χωριό Πύργος (Καππάς) Καρδίτσας με ιταλικά άλογα. Έπαιξε αποφασιστικό ρόλο ως εκτελεστής της απόφασης για τη διάλυση της συμμορίας Κωστοπουλαίων-Αντωνόπουλων. Στη διάρκεια του αγώνα ο Μπουκουβάλας ανέλαβε επίσης τις συνδέσεις με τις οργανώσεις των χωριών και τις τηλεφωνικές επικοινωνίες της διοικήσεως με τους εφεδροελασίτες σκοπούς.
Νεομάρτυς Γεώργιος ο εκ Ραψάνης (1798-1818)
Γεννήθηκε στη Ραψάνη Λάρισας, στην οποία άσκησε το επάγγελμα του γραμματοδιδάσκαλου, ασκώντας ιδιαίτερη επιρροή στους χριστιανούς. Αξιοσημείωτο γεγονός είναι η επιρροή που άσκησε και σ? έναν τούρκο μαθητή του. Γνώρισε την οργή των Τούρκων, συνελήφθη και μαρτύρησε στον Τύρναβο, το Μάρτιο του 1818.
Οικονόμου ο εξ Οικονόμων Κωνσταντίνος (1780-1857)
Διαπρεπής λόγιος, ευρυμαθής ρήτορας, εξέχουσα φυσιογνωμία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, συγγραφέας και ιεροκήρυκας. Αποτελούσε χαρακτηριστικό παράδειγμα ηθικής, σύνεσης, μόρφωσης αστείρευτης πηγής ενέργειας και γνώσης. Διέθετε την ιδιαίτερη ικανότητα να απαγγέλλει ραψωδίες του Ομήρου και να γράφει στίχους στην ομηρική γλώσσα. Το γεγονός ότι ήταν πολυμαθής και οξυδερκής με ιδιαίτερη ευφράδεια λόγου, τον βοήθησε να καταξιωθεί και να χαρακτηριστεί μεγάλη μορφή της Εκκλησίας και του ΄Εθνους. Γεννήθηκε στην Τσαριτσάνη τη χρονιά που γεννήθηκε και ο Καραϊσκάκης. ΄Hταν γιος του ιερέα Κυριάκου Οικονόμου. Ο πατέρας του και οι παππούδες του ήταν οικονόμοι, γι? αυτό και έλαβε τον τίτλο «ο εξ Οικονόμων». Στα Αμπελάκια πήρε τις βασικές γνώσεις και διδάχτηκε γαλλικά και ιερά γράμματα. Αργότερα ανέλαβε τη θέση του πατέρα του ως κληρικός και οικονόμος της Επισκοπής Ελασσόνας. Δίδαξε στην ιδιαίτερη πατρίδα του και υπήρξε ευεργέτης αυτής. Έμπρακτη απόδειξη του ενδιαφέροντός του για την πνευματική ανάταση του τόπου, ήταν η προσφορά του πατρικού του σπιτιού για διδακτήριο, καθώς επίσης και ενός σεβαστού ποσού για τη μισθοδοσία των διδασκάλων. Το 1806 φυλακίστηκε από τον Αλή Πασά ως ύποπτος και αφού ελευθερώθηκε, έφυγε για τις Σέρρες και αργότερα ταξίδεψε στη Θεσσαλονίκη. Στην Σμύρνη, διατέλεσε δάσκαλος και σχολάρχης και έπειτα από πρόσκληση του πατριάρχη Κωνσταντινούπολης πήγε στην Πόλη, όπου ονομάστηκε «καθολικός ιεροκήρυκας της Μεγάλης Εκκλησίας και πασών των ορθοδόξων του ελληνικού γένους Εκκλησιών». Ταξίδεψε στην Οδησσό, στην Πετρούπολη, όπου έγινε δεκτός από τον τσάρο Αλέξανδρο τον Α΄. Μετά το χαμό της οικογένειάς του εγκατέλειψε τη Ρωσία και ταξίδεψε δυτικά. Αφού περιπλανήθηκε σε χώρες της Δύσης, βρέθηκε στην Αθήνα (1837), όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Αγωνίστηκε εναντίον του Θεόκλητου Φαρμακίδη για το ζήτημα της αυτοκέφαλης ελληνικής Εκκλησίας, πιστεύοντας ότι αυτή πρέπει να έρχεται σε συνεννόηση με το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Περισπούδαστος μελετητής της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, μετέφρασε και συνέγραψε πολλά έργα, τα οποία χωρίζονται σε τρεις ομάδες: α) Εκκλησιαστικά, β) Φιλοσοφικά, γ) Λόγοι. Ενδεικτικά αναφέρονται: «Περί των τριών ιερατικών της Εκκλησίας βαθμών» (1835), «Σημειώσεις εις το περί ανεξαρτησίας της Ελληνικής Εκκλησίας γαλλικόν υπόμνημα» (1837), «Περί βαττολογίας παροδικόν μελέτημα» (1837), «Επίκρισις εις την περί νεοελληνικής Εκκλησίας σύντομον απάντησιν του σοφού διδασκάλου κ. Νεοφύτου Βάμβα» (1852). Επίσης έγραψε πολλά ερμηνευτικά, όπως: «Περι των Ο' ερμηνευτών της Παλαιάς θείας Γραφής βιβλία τέσσαρα» (1844-1849).
Οικονόμου Λαρισσαίος ή Λογιωτάτου Ιωάννης
Σημαντική παρουσία στα ελληνικά γράμματα με φήμη που ξεπέρασε τα τοπικά σύνορα. Οι εγκύκλιες σπουδές του είχαν ξεκινήσει από την εκκλησία και τα μοναστήρια, στα οποία υπήρχαν συλλογές ευρωπαϊκών εκδόσεων του 16ου και 17ου αι., έργων αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Σπούδασε κοντά στον Κ. Κούμα και στα σχολεία, που διηύθυνε (Τσαριτσάνη, Αμπελάκια). Γνωρίστηκε με τον Βηλαρά στη Λάρισα το 1815, μετά από το τελευταίο ταξίδι του στην Πόλη, στην Αλεξάνδρεια και στα ελληνικά νησιά της Μεσογείου. Η επαφή μαζί του τον βοήθησε να ξεκαθαρίσει σε ποια γλώσσα να γράψει και μέσα στα έργα του και τις επιστολές του είναι εμφανής η επιρροή του δασκάλου. Ήταν κοσμογυρισμένος, χωρίς η απουσία του να είναι συνεχής από τον τόπο διαμονής του. ?πλωσε τη δράση του στον κοινωνικό και πνευματικό τομέα και μετά το Βηλαρά, αποτελούσε δεύτερο πόλο έλξης. H οικογένειά του ήταν μια από τις παλιότερες της Λάρισας με ρίζες στο 18ο αιώνα. Η βιβλιοθήκη του Ιω. Οικονόμου, που από το Δήμο πέρασε στο Κράτος, αποτέλεσε τη βάση για τη Δημόσια βιβλιοθήκη της Λάρισας, με εκδόσεις σπάνιες και σημαντικές. Έργα του: «Επιστολαί διαφόρων, αντιγραφείσαι παρ? εμού του Ιω. Οικονόμου Λαρισαίου, 1823, Ιουλίου 25», «Αληθινή ιστορία του Λουκιανού Σαμοσατέως, μετάφραση στη δημοτική με σημειώματα», «Ιστορική τοπογραφία ενός μέρους της Θετταλίας -1817».
Ολύμπιος Γεωργάκης (1772-1821)
Κλεφταρματολός του Ολύμπου και αρχηγός της επανάστασης στη Μολδοβλαχία. ΄Ηταν άνθρωπος με πολλές στρατιωτικές, διπλωματικές και πνευματικές ικανότητες. Οι αγώνες του και το πάθος του για την ελευθερία τον ανέδειξαν σε μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της Θεσσαλίας. Γεννήθηκε στο Λιβάδι (Βλαχολίβαδο ή Μεγαλολίβαδο) του Ολύμπου, όπου και πήρε τις βασικές του γνώσεις από τον Ιωάννη Πέζαρο και τον Ιωνά Σπαρμιώτη. Κουβαλώντας τη βαριά κληρονομιά της οικογένειας των Λαζαίων, έγινε κλεφταρματολός και το 1799 μετά από προστριβές με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων, με μια ομάδα δυσαρεστημένων βρέθηκε στη Σερβία και πολέμησε κοντά στον Καραγιώργη ενάντια στον Τοπάλ πασά. Το 1805 συγκρότησε ένα ισχυρό σώμα κοντά στη Μονή του Αγ. Ιωάννη και μετά από μια σειρά επιτυχημένων μαχών, πήρε το βαθμό του συνταγματάρχη του ρωσικού στρατού. Ξαναβρέθηκε στη Σερβία, όπου ασκούσε μεγάλη επιρροή λόγω του γάμου του με τη χήρα ενός Σέρβου επαναστάτη, κατόπιν ταξίδεψε στην Αυστρία το 1812 και έπειτα βρέθηκε στη Μολδοβλαχία ως αρχηγός σωματοφυλακής και ως διαχειριστής των οικονομικών του ηγεμόνα Καρατζά. Στα χρόνια του Αλ. Σούτσου διατέλεσε αρχηγός των στρατιωτικών βλαχικών δυνάμεων. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1818 και στη διάρκεια της επανάστασης στη Μολδοβλαχία διατέλεσε στρατιωτικός αρχηγός των επαναστατικών δυνάμεων, μετά τη διάλυση των οποίων, οχυρώθηκε μαζί με 450 άντρες στη Μονή Σέκου της Μολδαβίας και μόλις διαπίστωσε ότι είχαν πολιορκηθεί από πολυάριθμες δυνάμεις Τούρκων, σκαρφάλωσε στο κωδωνοστάσιο και ανατινάχτηκε. Ένα ποίημα-ύμνο, που έγραψε ο Υψηλάντης για τον Γ. Ολύμπιο, εκφράζει τύψεις για τον παραγκωνισμό του.
Ολυμπιώτης ?νθιμος (1737-1794)
Εξέχουσα και αξιόλογη μορφή στη μοναστική ζωή και στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας. Παράδειγμα ενεργητικότητας, καλοσύνης και φιλανθρωπίας. Γεννήθηκε στο Λιβάδι Ολύμπου. Σε ηλικία 10 ετών ορφάνεψε από πατέρα και εργάστηκε ως υπηρέτης σε μπακάλικο της Τσαριτσάνης. Απόκτησε το όνομα Ολυμπιώτης, όταν πήγε στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας υπό την προστασία του ηγούμενου Διονυσίου. Σπούδασε στην Κοζάνη, στη Σιάτιστα και στο ΄Αγιο ΄Ορος. Μερικοί από τους δασκάλους του ήταν ο Νικηφόρος Βαλκίδης, ο Ευγένιος Βούλγαρης και ο Νικόλαος Μπαρκόσης. Βρέθηκε στο Κεσκεμέτ της Ουγγαρίας ως εφημέριος και έπειτα στο Μίσκολιτς (Μισκόβιτσα) της Ουγγαρίας ως εφημέριος και δάσκαλος. Το 1776 ανακηρύχτηκε Πρώτος εφημέριος της ενορίας του Αγίου Γεωργίου των Τουρκομεριτών Γραικών. Το 1777 επέστρεψε στο μοναστήρι της Ολυμπιώτισσας, στην οποία παραχώρησε τη βιβλιοθήκη του και όλη την περιουσία του. ΄Οταν το 1780 ανέλαβε την ηγουμενία της Ολυμπιώτισσας, έκανε το μοναστήρι ένα από τα πλουσιότερα και σημαντικότερα της περιοχής. Στην ιδιαίτερη πατρίδα του δώρισε ένα σεβαστό ποσό για τους ναούς και το σχολείο, στο οποίο δίδαξαν σημαντικοί δάσκαλοι της εποχής, όπως ο Ιωάννης Πέζαρος και ο Ιωνάς Σπαρμιώτης. Βίωσε την κακία και τη δριμύτατη επίθεση από πολλούς, που φθόνησαν το έργο του. Στην κεντρική πλατεία του Λιβαδίου υπάρχει προτομή του ως ένδειξη τιμής.
Οσιομάρτυς Γεδεών (αρχές 19ου αι.)
Γεννήθηκε στο χωριό Κάπουρνα (Γλαφυρές) Βόλου. Σε ηλικία 12 ετών αρνήθηκε το Χριστό, όμως γρήγορα μετανόησε, επισκέφτηκε το ?γ. Όρος και εκάρη μοναχός στη Μ. Καρακάλου. Έκανε πολλές προσπάθειες για να «ξεπλύνει» το αμάρτημά του και να ομολογήσει την πίστη του. Τελικά βρέθηκε στον Τύρναβο, όπου μαρτύρησε το Δεκέμβριο του 1830.
Όσιος Δαμιανός (τέλη 15ου αι. ή αρχές 16ου αι.-1568)
Ο οσιομάρτυρας Δαμιανός καταγόταν από το Μυρίχοβο του Παλαιοκάτουνου Αγράφων (σημ. Αγ. Τριάδα Καρδίτσας). Κάποιοι άλλοι θεωρούν πατρίδα του την Αράχωβα Παρακαμπυλίων Ευρυτανίας. Μόνασε (εκάρη μοναχός στη Μονή Φιλοθέου), ασκήτεψε στο ?γιο Όρος και δίδαξε το θείο λόγο στον Όλυμπο, τον Κίσσαβο, τα χωριά της Λάρισας και τα ?γραφα. Έζησε για πολλά χρόνια στην Καρύτσα, όπου ασκήτεψε και παράλληλα το 1529 ολοκλήρωσε το χτίσιμο της Μονής Πελεκητής, η οποία είχε ιδρυθεί από τον πνευματικό Πορφύριο. Κατά την παραμονή του εκεί, και ενώ δεν έμενε μέσα στο μοναστήρι αλλά σε σπηλαιώδες βράχωμα σ? απόμερο σημείο (ασκηταριό), πλήθος πιστών συνέρρεαν από τα γύρω χωριά για να πάρουν την ευχή του και να ακούσουν τον ένθερμο λόγο του. Διωγμένος όμως και συκοφαντημένος από κει, ξαναγύρισε στα μέρη του Κισσάβου, όπου περιόδευσε και κήρυξε στην περιοχή της Αγιάς Λάρισας. Ως βάση της δράσης του είχε τη Μονή Τιμίου Προδρόμου Ανατολής (Σελίτσιανης) Αγιάς, την οποία έκτισε εκ βάθρων το 1550. Εκεί επίσης ο άγιος έμενε σε ασκηταριό. Βασικό σημείο του κηρύγματος του Αγίου ήταν η μετάνοια. Οι Τούρκοι τον καταδίωκαν συνεχώς, γιατί με το κήρυγμά του ο Δαμιανός χτυπούσε τους ίδιους και τους Εβραίους της Λάρισας που αποτελούσαν την πλειοψηφία του πληθυσμού της πόλης. Οι Τούρκοι τον συνέλαβαν τελικά στο χωριό Βουλγαρινή Αγιάς (σημ. Έλαφος) και τον οδήγησαν στον Τούρκο Διοικητή της Λάρισας. Έμεινε στη φυλακή πάνω από 15 μέρες και μετά από σκληρά βασανιστήρια, μαρτύρησε το 1568 στη Λάρισα, κοντά στη γέφυρα του Πηνειού ποταμού, επί Σουλτάνου Σελίμ του Β΄ (1524-1574). Συγκεκριμένα κρεμάστηκε κατόπιν διαταγής σ? ένα ψηλό δέντρο, το οποίο σύμφωνα με μία παράδοση, βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ελ. Βενιζέλου και Κενταύρων στη Λάρισα. Το 1994 ο Όμιλος Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας και ο Σύλλογος Ανατολιτών Λάρισας εντοίχισαν μία αναμνηστική στήλη για το μάρτυρα Δαμιανό, κάτω από το ναό του Αγ. Αχιλλείου, κοντά στον τόπο που αυτός θανατώθηκε. Η μνήμη του τιμάται από την Εκκλησία μας στις 14 Φεβρουαρίου, μέρα του μαρτυρίου του. Στη Λάρισα γιορτάζεται και ως προστάτης των αρτοποιών. Η πρώτη βιογραφία του συντάχτηκε το 1572 από το μοναχό, λόγιο και διδάσκαλο της Θεσσαλίας, Βίκτωρα Ματθαίο, ο οποίος ήταν σύγχρονός του, τον γνώριζε και πιθανότατα είχε παραστεί στο μαρτύριο του αγίου. Επίσης έχει τιμηθεί ιδιαίτερα στη ζωγραφική των ναών των Αγράφων (αλλά όχι μόνο), κυρίως του 17ου αι.
Πέζαρος Δημητριάδης Ιωάννης (1749-1806)
Θερμός λάτρης και βαθύς γνώστης του κλασικού ελληνικού πολιτισμού. Γεννήθηκε στον Τύρναβο, πήρε τις βασικές γνώσεις από τους Ιωάννη Αγραφιώτη και Λάμπρο Πάσχο και βρέθηκε στα Γιάννενα μαθητής του Κοσμά Μπαλάνου και του Κύριλλου. Ενώ αντιμετώπιζε οικονομικό πρόβλημα, συνέχισε τις σπουδές του στη σχολή του ΄Αθωνος, όπου διδάχτηκε μαθήματα νεότερης φιλοσοφίας από το μαθητή του Ευγένιου Βούλγαρη, Κυπριανό (1771). Ασχολήθηκε με τη μελέτη πολλών εκκλησιαστικών συγγραφέων και δίδαξε στο νεοϊδρυμένο σχολείο του Λιβαδίου Ελασσόνας (1768-69) και στη Σχολή της Τσαριτσάνης (1771-76), προσελκύοντας με τη φήμη του πλήθος μαθητών. Κατά καιρούς τού προτάθηκε να διδάξει σε πολλά σχολεία της χώρας, όμως ο ίδιος προτίμησε να προσφέρει τις γνώσεις του στην ιδιαίτερη πατρίδα του. Το 1780 ανέλαβε την περίφημη Σχολή του Τυρνάβου στη θέση του εκλιπόντος Λάμπρου Πάσχου, την οποία θέση διατήρησε ως το 1806 που πέθανε. Προηγουμένως το 1790, μετά το γάμο του, χειροτονήθηκε ιερέας και έλαβε το αξίωμα του οικονόμου. Ως ιεροκήρυκας, δίδαξε το Ευαγγέλιο στις 16 εκκλησίες της πατρίδας του, του Τυρνάβου. Ανάμεσα στους μαθητές του ήταν ο Κωνσταντίνος Κούμας, ο μετέπειτα διδάσκαλος του Γένους, ο Στέφανος Δούγκας, λόγιος που υπηρέτησε στα στρατεύματα του Αλ. Υψηλάντη στη Μολδοβλαχία και ο ιατροφιλόσοφος Διονύσιος Πύρρος. Πολλοί απ? αυτούς δίδαξαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και την Κωνσταντινούπολη. Στο Αρχείο του Τυρνάβου στην Εθνική Βιβλιοθήκη σώζονται επιστολές του σε πολλούς λόγιους της εποχής του, με τους οποίους αλληλογραφούσε.
Περραιβός Χριστόφορος (1773-1863)
Ψευδώνυμο του Χρυσάφη Χατζηβασιλείου, δηλωτικό της καταγωγής του. Γεννήθηκε σε χωριό του Ολύμπου, ήταν συγγραφέας και οπλαρχηγός του Αγώνα. Σπούδασε στην Ελληνική Σχολή του Βουκουρεστίου και κατόπιν στη Βιέννη. Συνδέθηκε με το Ρήγα και έγινε φίλος και άξιος συνεχιστής των αγώνων του. Στη διάρκεια ενός ταξιδιού του στην Τεργέστη της Ιταλίας, συνελήφθη, όπως και ο Ρήγας. Η μεσολάβηση των Γάλλων και η γαλλική υπηκοότητά του, τον βοήθησαν να αφεθεί ελεύθερο. Δίδαξε για ένα χρόνο στα σχολεία της Κέρκυρας και έπειτα έγινε συνοδός του Ρώσου πρίγκιπα Μιχαήλ Δολγορούκι. Ταξίδεψε στη Λευκάδα με 4 εκατονταρχίες για την ενίσχυση της άμυνας του νησιού από τον Αλή πασά. Η επάνοδος των Γάλλων στα Επτάνησα το 1807, τον βρίσκει υπασπιστή του κυβερνήτη Μπερκέ με το βαθμό του χιλίαρχου. Το 1814 διώκεται στη Βαρλέτα της Νεάπολης. Το 1817 στη Μόσχα, μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία και υπέβαλε στον αυτοκράτορα Αλέξανδρο επαναστατικό σχέδιο για όλη την Ελλάδα. Πρόσφερε τις γνώσεις του και την πείρα του ως πολιτικός διαφωτιστής, στο πέρασμά του από διάφορες πόλεις της Ελλάδας (Μάνη, Σούλι, Τρίπολη). Όταν παραιτήθηκε από τα στρατιωτικά του καθήκοντα, πήρε μέρος στις μάχες Σκιάθου, ΄Αμπλιανης, Σκάλας, Χαϊδαρίου, Αράχωβας, Αττικής, Δίστομου, Κερατσινίου και Πέτρας. Το 1825 του απονεμήθηκε ο τίτλος του στρατηγού της Επανάστασης. Επίσης πήρε μέρος στην Εθνοσυνέλευση του ΄Αργους το 1829 ως πληρεξούσιος της Θεσσαλίας. Το 1863 τον βρίσκει με το βαθμό του υποστράτηγου και στις 5 Μαΐου του ίδιου χρόνου, πεθαίνει. Μερικά από τα έργα του είναι: «΄Υμνος εγκωμιαστικός παρ? όλης της Γραικίας προς τον αρχιστράτηγον Μποναπάρτε, ποίημα Χριστόφορου Περραιβού. Εν Κερκύρα, χρόνος έκτος πολιτικός» (1798), «Ιστορία του Σουλίου και Πάργας» (1803), «Απομνημονεύματα πολεμικά διαφόρων μαχών συγκροτηθεισών μεταξύ Ελλήνων και Οθωμανών κατά το Σούλιον και Ανατολικήν Ελλάδα από του 1820 μέχρι το 1829 έτους», «Βιογραφία του Ρήγα του Θεσσαλού».
Σβαρτς (Μαύρος) Γεώργιος (1738-1818)
Έμπορος, καταγόμενος από τη Μοσχόπολη, εγκαταστημένος στη Βιέννη. Ανέπτυξε ζωηρή εμπορική δραστηριότητα. Ιδρυτής και διευθυντής της Συντροφίας των Αμπελακίων, όπου δημιουργήθηκε ο πρώτος στην Ευρώπη οργανωμένος αγροτοβιομηχανικός και εμπορικός Συνεταιρισμός. Η Συντροφία Αμπελακίων εμπορευόταν νήματα με ανεξίτηλη φυσική βαφή ντόπιας παραγωγής και σύντομα κατέκτησε τις μεγάλες αγορές σε Ανατολή και Δύση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της δυναμικότητάς του είναι το γεγονός ότι ο Σβαρτς μαζί με τον Σίνα, συγκαταλέγονταν στον κατάλογο των εμπόρων της Ελληνικής Αδελφότητας του Αγ. Γεωργίου της Βιέννης, που συμμετείχαν στο δανεισμό της Αυστριακής Κυβέρνησης για την καταβολή πολεμικής αποζημίωσης προς τη Γαλλία. Τα αρχοντικά του Γεωργίου Σβαρτς και του αδελφού του Δημήτριου στα Αμπελάκια, αποτελούν μνημεία λαϊκής τέχνης και μεγάλου πλούτου.
Σπαρμιώτης Ιωνάς
Θεσσαλός λόγιος και ιερομόναχος της Μονής Σπαρμού, που συναντάται και ως Κοντός ή Καμαριώτης. Υπήρξε μαθητής του Ιω. Πέζαρου. Δίδαξε στο Λιβάδι, στην Τσαριτσάνη, στα Αμπελάκια, στη Ραψάνη, στη Θεσσαλονίκη και υπήρξε δάσκαλος πολλών λογίων ανδρών. Μετέφρασε και απέδωσε στην αρχαΐζουσα γλώσσα ξένα βιβλία μαθηματικών. Διέθετε αξιόλογη βιβλιοθήκη και υπήρξε κωδικογράφος. Μερικοί από τους κώδικές του σώζονται στη Μονή Ολυμπιώτισσας Ελασσόνας.
Τζάρτζανος Αχιλλέας (1873-1946)
Φιλόλογος, γλωσσολόγος και παιδαγωγός. Γεννήθηκε στον Τύρναβο και πέθανε στην Αθήνα. Σπούδασε φιλολογία και από το 1901 ως το 1926 χρημάτισε ελληνοδιδάσκαλος, σχολάρχης, καθηγητής Γυμνασίων και διδασκαλείων, Γενικός Επιθεωρητής Μ. Εκπαίδευσης και εκπαιδευτικός σύμβουλος. Διακρίθηκε όμως περισσότερο ως συγγραφέας πολλών έργων, τα περισσότερα από τα οποία αναφέρονται στη γλώσσα. Από το 1913 ως το 1917 διατέλεσε Γενικός Επιθεωρητής Μέσης Εκπαίδευσης και το 1917-1926 χρημάτισε εκπαιδευτικός σύμβουλος του Υπουργείου Παιδείας. Φιλόπονος, μεθοδικός και οξυδερκής όπως ήταν πάντα, ταλαιπωρημένος τα τελευταία χρόνια της ζωής του από τη φυματίωση, δεν έπαψε να εργάζεται πάνω στη μετάφραση αρχαίων συγγραφέων και στη συγγραφή σπουδαίων και πρωτοτύπων έργων για την ελληνική γλώσσα. Έργα του: «Νεοελληνική σύνταξις» (1928), «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσης» (1930-1954), «Γραμματική της αρχαίας Ελληνικής γλώσσης» (1931), «Νεοελληνική σύνταξις της κοινής δημοτικής» (1946, 1953, τόμοι 2).
Φαρμακίδης Θεόκλητος (1784-1860)
Καταγόταν από τη Νίκαια Λάρισας (παλιά ονομασία Νιμπεγλέρ). Ήταν θεολόγος, κληρικός και πριν χειροτονηθεί, ονομαζόταν Θεοχάρης. Αγωνιστής του πνεύματος, θεμελιωτής της ελληνικής παιδείας, πατέρας της δημοσιογραφίας. Πρόσφερε ακούραστα τις υπηρεσίες του στο Γένος και το Ελληνικό Κράτος. ΄Εμαθε τα πρώτα γράμματα στην ιδιαίτερη πατρίδα του και στη Λάρισα, όπου και χειροτονήθηκε διάκονος σε ηλικία 18 ετών. Πλούτισε τις γνώσεις του στην Κωνσταντινούπολη, στις Κυδωνιές, στο Ιάσιο και στο Βουκουρέστι. Το διάστημα 1811-1819 βρέθηκε στη Βιέννη ως εφημέριος του ναού του Αγ. Γεωργίου. Τις φιλολογικές και θεολογικές σπουδές του τις συμπλήρωσε εκεί, όπου και ασχολήθηκε με θέματα φιλολογικά και διδακτικά. Το 1813 αντικατέστησε τον ?νθιμο Γαζή στην έκδοση του περιοδικού «Λόγιος Ερμής». Στα χρόνια της Επανάστασης επέστρεψε στην Ελλάδα, εξέδωσε την πρώτη εφημερίδα του Αγώνα με τίτλο «Ελληνική Σάλπιγξ» και έπειτα βρέθηκε στην Α. Ελλάδα μαζί με τον Θ. Νέγρη με σκοπό να την οργανώσει. Πήρε μέρος στην Α΄ Εθνοσυνέλευση, διατέλεσε Έφορος Παιδείας και κατόπιν (1823) ανέλαβε την έδρα της Θεολογίας στο πανεπιστήμιο της Κέρκυρας. Μετά από επίμονες προσκλήσεις επέστρεψε στην Ελλάδα ως εκδότης και διευθυντής της «Γενικής Εφημερίδας» (όπου για πρώτη φορά δημοσιεύτηκε ο «΄Υμνος στην Ελευθερία» του Δ. Σολωμού), θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1827. Επανήλθε στην ενεργό δράση μετά τα χρόνια του Καποδίστρια, διατέλεσε Έφορος σχολείου και σύμβουλος σε θέματα σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους. Πρότεινε την ανεξαρτητοποίηση της Εκκλησίας της Ελλάδας από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Γνώρισε την έχθρα και την αντίδραση ανθρώπων αντίθετων αντιλήψεων. Στην «Απολογία» του (1840) υπεραμύνεται για την τιμή του και αιτιολογεί τη στάση του και την πολιτική του. Το 1843 επανήλθε στη Θεολογική Σχολή, στην οποία δίδαξε μέχρι το τέλος της ζωής του. Μερικά από τα έργα του είναι: «Στοιχεία της ελληνικής γλώσσης», «Χρηστομάθεια ελληνική», «Περί Ζαχαρίου υιού Βαραχίου», «Συνοδικός τόμος». Στο έργο του συμπεριλαμβάνεται η Καινή Διαθήκη σε επτά τόμους μαζί με υπομνήματα αρχαίων.
Πηγή: ΤΕΔΚ Νομού Λάρισας
© ΤΕΔΚ Νομού Λάρισας
Σάββατο 31 Ιανουαρίου 2009
Τρεις Ιεράρχες!
Σεβαστοί πατέρες
Κύριοι διευθυντές των Σχολείων της Δεσκάτης
Αγαπητοί συνάδελφοι
Αγαπητά μας παιδιά
Τιμούμε και φέτος με τον κοινό εκκλησιασμό τους Τρεις Αγίους Ιεράρχες, τον Βασίλειο τον Μέγα, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, που αποτελούν τους αυθεντικούς Προστάτες της Παιδείας και των γραμμάτων. Αυτός ο χαρακτηρισμός τούς δόθηκε επάξια ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, τον 11ο αιώνα. Η πατρίδα μας, επισήμως, από το 1842, ταύτισε την 30η Ιανουαρίου, την ημέρα του κοινού εορτασμού των Τριών Ιεραρχών από την Εκκλησία μας, με τη γιορτή της Παιδείας και των γραμμάτων. Πραγματικά, έφτασαν σε τέτοια ύψη πνευματικής καλλιέργειας και σφαιρικής μόρφωσης, ώστε ακόμη και σήμερα σπάνια να συναντήσουμε ισάξιους επιστήμονες που συνδυάζουν, δηλαδή, γνώση, ήθος και κοινωνική δράση. Γιατί οι τρεις προστάτες μας δεν έμειναν απομονωμένοι στα σπουδαστήρια. Αφού ασκήθηκαν σκληρά στην έρημο, έσκυψαν με ενδιαφέρον στα προβλήματα της κοινωνίας και με τη Χάρη του Θεού έδιναν λύσεις.
Βέβαια, και οι τρεις αντιμετώπισαν ποικίλους πειρασμούς. Ως φοιτητές στην κοσμική και ειδωλολατρική Αθήνα του 4ου αιώνα μ.Χ., ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος, δεν παρεξέκλιναν ούτε στιγμή από τους κανόνες της ζωής της Εκκλησίας. Κάνοντας παρέα με τους λιγοστούς Χριστιανούς της πόλης κατάφεραν να μείνουν ακέραιοι. Παρόμοια ήταν η συμπεριφορά του Ιωάννου του Χρυσοστόμου στην Αντιόχεια της Συρίας, την πολύβουη πόλη των 500.000 και πλέον κατοίκων. Αν και σπούδαζε σε περιβάλλον που ευνοούσε τις απολαύσεις, αυτός παρέμεινε ακλόνητος στις Χριστιανικές του αρχές. Έτσι και οι τρεις, δοκιμασμένοι στο καμίνι των πειρασμών και εφοδιασμένοι με τη Χάρη του Θεού, μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρες γι’ αυτούς κοινωνικές εντάσεις. Όπως ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός χάριζε πλούσια την ειρήνη, μετέδιδαν κι αυτοί την εσωτερική τους γαλήνη, επούλωναν τις κοινωνικές πληγές και έτρεφαν το λαό με πλούσιο Λόγο Θεού.
Για να στηρίξουμε τα παραπάνω, θα προσφύγουμε αρχικά σε ένα περιστατικό από τη μαρτυρική ζωή του Ιερού Χρυσοστόμου. Βρισκόμαστε στο 387 μ.Χ., στην Αντιόχεια, και αυτοκράτορας του Βυζαντίου είναι ο Μέγας Θεοδόσιος. Ο Ιωάννης είναι ακόμη ένας απλός ιερέας, αλλά με πλούσιο φιλανθρωπικό έργο: 3.000 φτωχούς τρέφει καθημερινά. Τη χρονιά, όμως αυτή, το 387, ο αυτοκράτορας επιβάλλει βαρύτατους φόρους στους κατοίκους της Αντιόχειας και αυτοί εξεγείρονται. Χιλιάδες βγαίνουν στους δρόμους και προβαίνουν σε τεράστιες καταστροφές. Η κατάσταση θύμιζε επανάσταση με τους ανέργους να πρωτοστατούν. Ωστόσο, αυτοκρατορικός στρατός καταφθάνει στην Αντιόχεια και προβαίνει σε μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις και ανακρίσεις. Μάλιστα, οι ανακρίσεις γίνονταν τότε με βασανιστήρια. Οι πλουσιότεροι, έντρομοι από τις εξελίξεις, φεύγουν από την πόλη, ενώ ο λαός καταφεύγει στους ναούς ζητώντας τη Θεία προστασία.
Αυτήν ακριβώς τη στιγμή της απόγνωσης, δρα ο ιερέας Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Δίνει κουράγιο στους Αντιοχείς με τις ομιλίες του προτρέποντάς τους να μη χάσουν την ελπίδα τους στον Θεό. «Στον επουράνιο βασιλιά να καταφύγουμε Εκείνον να καλέσουμε σε βοήθεια αν δεν απολαύσουμε την αγάπη του Θεού, καμιά παρηγοριά δεν θα βρούμε γι’ αυτά που έχουν γίνει», τους λέει. Και πώς θα αποκτηθεί αυτή η αγάπη του Θεού; Με τη μετάνοια και την προσευχή.
Πάντως, δεν περιορίσθηκε στη λεκτική, από τον άμβωνα, παρηγορία, αλλά προχώρησε – απ’ ό,τι φαίνεται μέσα από τις ομιλίες του – στην εκπόνηση ολόκληρου επιτελικού σχεδίου με ποικίλες φάσεις και δυναμικές ενέργειες για την αντιμετώπιση της τραγικής κατάστασης. Συγκεκριμένα, την επόμενη κιόλας ημέρα, ανήγγειλε στους πιστούς ότι ο επίσκοπος Αντιοχείας Φλαβιανός, παρά τα βαθιά γηρατειά του, αποφάσισε να αναχωρήσει, έπειτα από παρακίνηση του Χρυσοστόμου, για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί θα συναντούσε τον αυτοκράτορα με σκοπό να τον εξευμενίσει. Πράγματι, έτσι έγινε. Ο Θεοδόσιος παρέσχε συγγνώμη στην πόλη της Αντιόχειας και το γεγονός γιορτάστηκε με δοξολογικούς ύμνους.
Παρόμοια ήταν η δράση του Μεγάλου Βασιλείου για κοινωνική δικαιοσύνη στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Ο Άγιος αυτός προστάτης μας, που ίδρυσε μια ολόκληρη πολιτεία αγάπης με πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία και γηροκομεία, φρόντιζε καθημερινά 30.000 αναξιοπαθείς συνανθρώπους του. Δεν δίσταζε, μάλιστα, να τους υπερασπίζεται δυναμικά, όταν αυτοί αδικούνταν. Αναφέρουμε ένα σχετικό παράδειγμα. Ένας δικαστής της εποχής του ζητούσε επίμονα σε γάμο μια χήρα γυναίκα της Καισάρειας κι αυτή αρνούνταν. Η γυναίκα μπροστά στις απειλές του δικαστή εναντίον και της ίδιας της της ζωής, καταφεύγει στο Ναό και ζητά άσυλο κάτω από την Αγία Τράπεζα. Ο Βασίλειος το πληροφορείται και εγκρίνει την ενέργεια αυτή. Ο δικαστής του ζητά να την παραδώσει κι εκείνος αρνείται επίμονα. Μαίνεται και απειλεί ο δικαστής, ενώ αυτός, ο έντιμος επίσκοπος, εμμένει στην απόφασή του να δώσει άσυλο στη γυναίκα. Τότε, ο δικαστής καταφεύγει στον έπαρχο, το διοικητή της Καισάρειας, που καλεί σε απολογία τον Ιεράρχη και τον αντιμετωπίζει ως κοινό εγκληματία. Στην άρνησή του να συμμορφωθεί, διατάζει να ραβδίσουν τον Βασίλειο και τον απειλεί πως θα διατάξει βασανιστήρια. «Τι θα κατορθώσεις;», του απαντά ο Άγιος. «Απλά θα με απαλλάξεις από το σπίτι αυτό (το σώμα του), που βλέπεις πόσο με στενοχωρεί.» Την ίδια στιγμή, οργισμένο πλήθος με πέτρες, με ρόπαλα και φωνές απειλούν τη ζωή του επάρχου. Οι γυναίκες κρατούν για όπλα τις σαΐτες των αργαλειών τους. Αναγκάζεται, τότε, ο έπαρχος να γίνει «ικέτης ελεεινός, άθλιος και ταπεινωμένος» στον Βασίλειο, που κατάφερε να συγκρατήσει τον όχλο και να τον σώσει.
Ο τρίτος φωστήρας της Αγίας Τριάδος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ήταν μια ιδιαίτερα ευαίσθητη, πνευματική φύση. Για την ειρήνη του λαού του Θεού υποχώρησε με ευκολία και παραιτήθηκε από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, όταν κάποιοι τον αμφισβήτησαν. Αγαπούσε την ερημική ζωή της ησυχίας. Ωστόσο, αυτός ο πράος Ιεράρχης γινόταν μαχητής, όταν διέκρινε την αίρεση και την κοινωνική αδικία. «Η φτώχεια και ο πλούτος είναι αρρώστιες που εισήλθαν στο γένος των ανθρώπων μετά την απομάκρυνσή τους από τον Παράδεισο», μας λέει. Για να υπάρξει, συνεπώς, αληθινή ισότητα, πρέπει όλοι οι άνθρωποι, πλούσιοι και φτωχοί, να αρνηθούμε την αμαρτία που μας έδιωξε από τον Παράδεισο. Μόνο τότε οι πλούσιοι θα απαλλαγούν από την πλεονεξία και θα μοιράζουν τα αγαθά τους σε όλους τους συνανθρώπους τους και οι φτωχοί θα απαλλαγούν από το μίσος για τους πλουσίους. Με λίγα λόγια, θα έρθει η Βασιλεία του Θεού στη γη, όπως παρακαλούμε να συμβεί στην Κυριακή προσευχή, το «Πάτερ ημών» «ελθέτω η Βασιλεία Σου…»
Για την πραγμάτωση αυτού του ονείρου αγωνίστηκαν, όπως είδαμε, οι Τρεις Ιεράρχες. Ο Βασίλειος και ο Χρυσόστομος με κήρυγμα και δράση ο Γρηγόριος, ως φιλέρημος αηδών, με πύρινους λόγους και πολλή προσευχή. Στάθηκαν απέναντι στις αδικίες της εξουσίας όχι με μίσος και φανατισμό, αλλά υπερασπίζοντας το δίκαιο με παρρησία. Αναμφισβήτητα, πλήρωσαν με τη ζωή τους την ακέραιη στάση τους: ο Ιωάννης πέθανε, εξαντλημένος από την οδοιπορία, στην εξορία ο Βασίλειος μόλις 49 ετών ο Γρηγόριος, πικραμένος και απομακρυσμένος από την Κωνσταντινούπολη, την επισκοπή του. Στις καρδιές, όμως, των πιστών όλων των αιώνων παραμένουν ενθρονισμένοι ως προστάτες όχι μόνο των γραμμάτων αλλά και των αδικουμένων.
Σήμερα, που η κοινωνική αδικία θεριεύει και το αίτημα για δωρεάν Παιδεία, προσιτή σε όλους, γίνεται κραυγή στα στόματα όλων μας, ας θυμηθούμε τις αρχές τους. Τι έκαναν; Πάλεψαν για το δίκαιο, αλλά δεν εξόντωσαν τους άδικους. Μίσησαν το κακό, κι όχι τους κακούς. Η ψυχραιμία τους στις έκρυθμες καταστάσεις που συνάντησαν στη ζωή τους προερχόταν από τους ασκητικούς αγώνες για κάθαρση της ψυχής. Σ’ αυτό το πεδίο οφείλουμε κι εμείς σήμερα να στρέψουμε την προσοχή μας, αν θέλουμε να επικρατήσει και η κοινωνική ειρήνη. «Βρες την ειρήνη μέσα σου και χιλιάδες γύρω σου θα ειρηνεύσουν», προτρέπει τον καθένα μας ένας άλλος Άγιος. Αλλιώς, η όποια αλλαγή και μεταρρύθμιση και στην κοινωνία και στην Παιδεία θα παραμένει χιμαιρικό όνειρο.
Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.
Να έχουμε την ευχή των Τριών Αγίων Ιεραρχών.
Σεραφείμ Ι. Ζώτης
φιλόλογος
Δεσκάτη, 30/01/2009
Κύριοι διευθυντές των Σχολείων της Δεσκάτης
Αγαπητοί συνάδελφοι
Αγαπητά μας παιδιά
Τιμούμε και φέτος με τον κοινό εκκλησιασμό τους Τρεις Αγίους Ιεράρχες, τον Βασίλειο τον Μέγα, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, που αποτελούν τους αυθεντικούς Προστάτες της Παιδείας και των γραμμάτων. Αυτός ο χαρακτηρισμός τούς δόθηκε επάξια ήδη από τα βυζαντινά χρόνια, τον 11ο αιώνα. Η πατρίδα μας, επισήμως, από το 1842, ταύτισε την 30η Ιανουαρίου, την ημέρα του κοινού εορτασμού των Τριών Ιεραρχών από την Εκκλησία μας, με τη γιορτή της Παιδείας και των γραμμάτων. Πραγματικά, έφτασαν σε τέτοια ύψη πνευματικής καλλιέργειας και σφαιρικής μόρφωσης, ώστε ακόμη και σήμερα σπάνια να συναντήσουμε ισάξιους επιστήμονες που συνδυάζουν, δηλαδή, γνώση, ήθος και κοινωνική δράση. Γιατί οι τρεις προστάτες μας δεν έμειναν απομονωμένοι στα σπουδαστήρια. Αφού ασκήθηκαν σκληρά στην έρημο, έσκυψαν με ενδιαφέρον στα προβλήματα της κοινωνίας και με τη Χάρη του Θεού έδιναν λύσεις.
Βέβαια, και οι τρεις αντιμετώπισαν ποικίλους πειρασμούς. Ως φοιτητές στην κοσμική και ειδωλολατρική Αθήνα του 4ου αιώνα μ.Χ., ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος, δεν παρεξέκλιναν ούτε στιγμή από τους κανόνες της ζωής της Εκκλησίας. Κάνοντας παρέα με τους λιγοστούς Χριστιανούς της πόλης κατάφεραν να μείνουν ακέραιοι. Παρόμοια ήταν η συμπεριφορά του Ιωάννου του Χρυσοστόμου στην Αντιόχεια της Συρίας, την πολύβουη πόλη των 500.000 και πλέον κατοίκων. Αν και σπούδαζε σε περιβάλλον που ευνοούσε τις απολαύσεις, αυτός παρέμεινε ακλόνητος στις Χριστιανικές του αρχές. Έτσι και οι τρεις, δοκιμασμένοι στο καμίνι των πειρασμών και εφοδιασμένοι με τη Χάρη του Θεού, μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρες γι’ αυτούς κοινωνικές εντάσεις. Όπως ο Κύριός μας Ιησούς Χριστός χάριζε πλούσια την ειρήνη, μετέδιδαν κι αυτοί την εσωτερική τους γαλήνη, επούλωναν τις κοινωνικές πληγές και έτρεφαν το λαό με πλούσιο Λόγο Θεού.
Για να στηρίξουμε τα παραπάνω, θα προσφύγουμε αρχικά σε ένα περιστατικό από τη μαρτυρική ζωή του Ιερού Χρυσοστόμου. Βρισκόμαστε στο 387 μ.Χ., στην Αντιόχεια, και αυτοκράτορας του Βυζαντίου είναι ο Μέγας Θεοδόσιος. Ο Ιωάννης είναι ακόμη ένας απλός ιερέας, αλλά με πλούσιο φιλανθρωπικό έργο: 3.000 φτωχούς τρέφει καθημερινά. Τη χρονιά, όμως αυτή, το 387, ο αυτοκράτορας επιβάλλει βαρύτατους φόρους στους κατοίκους της Αντιόχειας και αυτοί εξεγείρονται. Χιλιάδες βγαίνουν στους δρόμους και προβαίνουν σε τεράστιες καταστροφές. Η κατάσταση θύμιζε επανάσταση με τους ανέργους να πρωτοστατούν. Ωστόσο, αυτοκρατορικός στρατός καταφθάνει στην Αντιόχεια και προβαίνει σε μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις και ανακρίσεις. Μάλιστα, οι ανακρίσεις γίνονταν τότε με βασανιστήρια. Οι πλουσιότεροι, έντρομοι από τις εξελίξεις, φεύγουν από την πόλη, ενώ ο λαός καταφεύγει στους ναούς ζητώντας τη Θεία προστασία.
Αυτήν ακριβώς τη στιγμή της απόγνωσης, δρα ο ιερέας Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Δίνει κουράγιο στους Αντιοχείς με τις ομιλίες του προτρέποντάς τους να μη χάσουν την ελπίδα τους στον Θεό. «Στον επουράνιο βασιλιά να καταφύγουμε Εκείνον να καλέσουμε σε βοήθεια αν δεν απολαύσουμε την αγάπη του Θεού, καμιά παρηγοριά δεν θα βρούμε γι’ αυτά που έχουν γίνει», τους λέει. Και πώς θα αποκτηθεί αυτή η αγάπη του Θεού; Με τη μετάνοια και την προσευχή.
Πάντως, δεν περιορίσθηκε στη λεκτική, από τον άμβωνα, παρηγορία, αλλά προχώρησε – απ’ ό,τι φαίνεται μέσα από τις ομιλίες του – στην εκπόνηση ολόκληρου επιτελικού σχεδίου με ποικίλες φάσεις και δυναμικές ενέργειες για την αντιμετώπιση της τραγικής κατάστασης. Συγκεκριμένα, την επόμενη κιόλας ημέρα, ανήγγειλε στους πιστούς ότι ο επίσκοπος Αντιοχείας Φλαβιανός, παρά τα βαθιά γηρατειά του, αποφάσισε να αναχωρήσει, έπειτα από παρακίνηση του Χρυσοστόμου, για την Κωνσταντινούπολη. Εκεί θα συναντούσε τον αυτοκράτορα με σκοπό να τον εξευμενίσει. Πράγματι, έτσι έγινε. Ο Θεοδόσιος παρέσχε συγγνώμη στην πόλη της Αντιόχειας και το γεγονός γιορτάστηκε με δοξολογικούς ύμνους.
Παρόμοια ήταν η δράση του Μεγάλου Βασιλείου για κοινωνική δικαιοσύνη στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Ο Άγιος αυτός προστάτης μας, που ίδρυσε μια ολόκληρη πολιτεία αγάπης με πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία και γηροκομεία, φρόντιζε καθημερινά 30.000 αναξιοπαθείς συνανθρώπους του. Δεν δίσταζε, μάλιστα, να τους υπερασπίζεται δυναμικά, όταν αυτοί αδικούνταν. Αναφέρουμε ένα σχετικό παράδειγμα. Ένας δικαστής της εποχής του ζητούσε επίμονα σε γάμο μια χήρα γυναίκα της Καισάρειας κι αυτή αρνούνταν. Η γυναίκα μπροστά στις απειλές του δικαστή εναντίον και της ίδιας της της ζωής, καταφεύγει στο Ναό και ζητά άσυλο κάτω από την Αγία Τράπεζα. Ο Βασίλειος το πληροφορείται και εγκρίνει την ενέργεια αυτή. Ο δικαστής του ζητά να την παραδώσει κι εκείνος αρνείται επίμονα. Μαίνεται και απειλεί ο δικαστής, ενώ αυτός, ο έντιμος επίσκοπος, εμμένει στην απόφασή του να δώσει άσυλο στη γυναίκα. Τότε, ο δικαστής καταφεύγει στον έπαρχο, το διοικητή της Καισάρειας, που καλεί σε απολογία τον Ιεράρχη και τον αντιμετωπίζει ως κοινό εγκληματία. Στην άρνησή του να συμμορφωθεί, διατάζει να ραβδίσουν τον Βασίλειο και τον απειλεί πως θα διατάξει βασανιστήρια. «Τι θα κατορθώσεις;», του απαντά ο Άγιος. «Απλά θα με απαλλάξεις από το σπίτι αυτό (το σώμα του), που βλέπεις πόσο με στενοχωρεί.» Την ίδια στιγμή, οργισμένο πλήθος με πέτρες, με ρόπαλα και φωνές απειλούν τη ζωή του επάρχου. Οι γυναίκες κρατούν για όπλα τις σαΐτες των αργαλειών τους. Αναγκάζεται, τότε, ο έπαρχος να γίνει «ικέτης ελεεινός, άθλιος και ταπεινωμένος» στον Βασίλειο, που κατάφερε να συγκρατήσει τον όχλο και να τον σώσει.
Ο τρίτος φωστήρας της Αγίας Τριάδος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ήταν μια ιδιαίτερα ευαίσθητη, πνευματική φύση. Για την ειρήνη του λαού του Θεού υποχώρησε με ευκολία και παραιτήθηκε από τον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης, όταν κάποιοι τον αμφισβήτησαν. Αγαπούσε την ερημική ζωή της ησυχίας. Ωστόσο, αυτός ο πράος Ιεράρχης γινόταν μαχητής, όταν διέκρινε την αίρεση και την κοινωνική αδικία. «Η φτώχεια και ο πλούτος είναι αρρώστιες που εισήλθαν στο γένος των ανθρώπων μετά την απομάκρυνσή τους από τον Παράδεισο», μας λέει. Για να υπάρξει, συνεπώς, αληθινή ισότητα, πρέπει όλοι οι άνθρωποι, πλούσιοι και φτωχοί, να αρνηθούμε την αμαρτία που μας έδιωξε από τον Παράδεισο. Μόνο τότε οι πλούσιοι θα απαλλαγούν από την πλεονεξία και θα μοιράζουν τα αγαθά τους σε όλους τους συνανθρώπους τους και οι φτωχοί θα απαλλαγούν από το μίσος για τους πλουσίους. Με λίγα λόγια, θα έρθει η Βασιλεία του Θεού στη γη, όπως παρακαλούμε να συμβεί στην Κυριακή προσευχή, το «Πάτερ ημών» «ελθέτω η Βασιλεία Σου…»
Για την πραγμάτωση αυτού του ονείρου αγωνίστηκαν, όπως είδαμε, οι Τρεις Ιεράρχες. Ο Βασίλειος και ο Χρυσόστομος με κήρυγμα και δράση ο Γρηγόριος, ως φιλέρημος αηδών, με πύρινους λόγους και πολλή προσευχή. Στάθηκαν απέναντι στις αδικίες της εξουσίας όχι με μίσος και φανατισμό, αλλά υπερασπίζοντας το δίκαιο με παρρησία. Αναμφισβήτητα, πλήρωσαν με τη ζωή τους την ακέραιη στάση τους: ο Ιωάννης πέθανε, εξαντλημένος από την οδοιπορία, στην εξορία ο Βασίλειος μόλις 49 ετών ο Γρηγόριος, πικραμένος και απομακρυσμένος από την Κωνσταντινούπολη, την επισκοπή του. Στις καρδιές, όμως, των πιστών όλων των αιώνων παραμένουν ενθρονισμένοι ως προστάτες όχι μόνο των γραμμάτων αλλά και των αδικουμένων.
Σήμερα, που η κοινωνική αδικία θεριεύει και το αίτημα για δωρεάν Παιδεία, προσιτή σε όλους, γίνεται κραυγή στα στόματα όλων μας, ας θυμηθούμε τις αρχές τους. Τι έκαναν; Πάλεψαν για το δίκαιο, αλλά δεν εξόντωσαν τους άδικους. Μίσησαν το κακό, κι όχι τους κακούς. Η ψυχραιμία τους στις έκρυθμες καταστάσεις που συνάντησαν στη ζωή τους προερχόταν από τους ασκητικούς αγώνες για κάθαρση της ψυχής. Σ’ αυτό το πεδίο οφείλουμε κι εμείς σήμερα να στρέψουμε την προσοχή μας, αν θέλουμε να επικρατήσει και η κοινωνική ειρήνη. «Βρες την ειρήνη μέσα σου και χιλιάδες γύρω σου θα ειρηνεύσουν», προτρέπει τον καθένα μας ένας άλλος Άγιος. Αλλιώς, η όποια αλλαγή και μεταρρύθμιση και στην κοινωνία και στην Παιδεία θα παραμένει χιμαιρικό όνειρο.
Σας ευχαριστώ που με ακούσατε.
Να έχουμε την ευχή των Τριών Αγίων Ιεραρχών.
Σεραφείμ Ι. Ζώτης
φιλόλογος
Δεσκάτη, 30/01/2009
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)